کوشیار گیلانی

کیا ابوالحسن کوشیار بن لبان بن باشهری گیلانی (420-330 ه.ق) ریاضی‌دان و منجم گیلانی، از پیروان ابوالوفای بوزجانی و بتانی در بررسی توابع مثلثاتی بود.

کوشیار گیلانی از مبدعان علم حساب، نجوم نظری و عملی بود. کتاب‌های اصول الحساب الهند و عیون الاصول فی الحساب و زیج جامع از یادگارهای اوست.
کلمه‌ی کیا به معنی پادشاه، حاکم و والی بزرگ است و به بزرگان گیلان و علما اطلاق می‌شده است. این لقب نشانه‌ی پایگاه اجتماعی برتر خانواده‌ی کوشیار گیلانی بوده است و نشان می‌دهد که پدران وی از بازماندگان شاهان باستانی گیلانی بوده‌اند.
کوشیار گیلانی پس از آموختن علوم مقدماتی در زادگاه خود، به مطالعه‌ی تخصصی علم حساب (در ریاضیات) و نجوم عملی و نظری پرداخت و در این زمینه از آثار ابوالوفای بوزجانی و بتانی بهره‌ها برد.

ادامه‌ی تحقیقات علمای گذشته و نتیجه‌گیری آن‌ها از امور مورد علاقه‌ی کوشیار گیلانی در علم حساب و نجوم بوده است. وی تحقیقات منجمانی چون ابوالوفای بوزجانی و بتانی را در زمینه‌ی توابع مثلثاتی بررسی کرده و ادامه داده است.
کوشیار گیلانی از منجمان و ریاضی‌دانان بزرگ قرن چهارم و پنجم و معلم علم حساب بوده است. علی بن احمد نسوی از پرورش یافتگان مکتب اوست.
وی از اولین کسانی است که دستگاه شمار با ارزش مکان را شرح داده و ارقام هندی را در آن به کار گرفته است و مفاهیم و اصطلاحات ریاضی را بسط داده است. از این گذشته وی در ابداع شکل مغنی (قضیه‌ی سینوس‌ها) سهیم بوده و بنا به گفته‌ی ابوریحان بیرونی، شکل مغنی را او برای این قضیه اختیار کرده است.
برخی کوشیار گیلانی را یهودی مذهب دانسته‌اند. وی در علم ریاضی به حساب علاقه ویژه‌ای داشت و توجه خاصی به کارگیری ارقام هندی و اعداد اعشار شصت گامی داشته است.
ابوالحسن در اوایل قرن پنجم هجری درگذشت.

آثار کوشیار گیلانی

از جمله آثار وی عبارت است از:

1.  زیج جامع

   مقاله‌ی اول این زیج را محمد بن عمر بن ابی‌طالب تبریزی در 483 هجری قمری به فارسی ترجمه کرده است.

2. عیون الاصول فی الحساب

   این کتاب بسیار فشرده و در دوازده باب درباره‌ی اعداد، اعمال اصلی در علم حساب، کسرها، اعشارهای شصت‌گانی و چهار عمل اصلی در این اعشارها است.

3. کتاب فی اصول حساب الهند

   این کتاب در دو مقاله است: در مقاله‌ی اول، چهار عمل اصلی حساب و استخراج جذر در دستگاه اعشاری شرح داده شده‌اند و در مقاله‌ی دوم کسرها را در دستگاه شمار شصت‌گانی و با به کار بردن ارقام هندی توضیح داده شده‌اند. این اثر در سال‌های 1450 و 1460 م توسط شالم بن یوسف به زبان عبری و در 1965 م توسط لونی و پتروک به انگلیسی و در 1975 م توسط علی مظاهری به فرانسه ترجمه شد.

منابع:

1. ابوالقاسم قربانی، زندگی نامه ریاضی‌دانان دوره اسلامی از سده سوم تا سده یازدهم هجری قمری، چاپ دوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1375.