ابوجعفر خراسانی
ابوجعفر محمد بن حسین صاغانی خراسانی فرزند حسین صاغانی یکی از بزرگترین رجال ریاضی و نجوم ایران در نیمه‌ی اول قرن چهارم بود.
ابوجعفر خراسانی در اواخر عمر و یا در تمام عمر در شهر ری می‌زیست و در دستگاه رکن‌الدوله دیلمی صاحب مقام بوده است. وی در ساختن ابزار و آلات نجومی و به کارگیری آن‌ها مهارت کامل داشت و در زمان خود در این فن مشهور بود.
روزگار کودکی ابوجعفر همزمان با زوال تدریجی سلطه‌ی دیلمیان آل زیار و برآمدن برادران بویه بود که از میان آنان حسن رکن‌الدوله حکومت ایران مرکزی از جمله ری را بر عهده داشت. ری مرکز کهن روحانیون زردشتی و از مراکز علمی ایران بود و بنابراین دانش‌هایی چون نجوم و ریاضی که بی‌ارتباط با مذهب نبود در آن‌جا رواج داشت.
ابوجعفر صاغانی احتمالاً سراسر عمر خود را در ری می‌زیسته و پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی در علوم ادبی و دینی، در همانجا به مطالعه‌ی تخصصی ریاضیات و نجوم روی آورد.
وی در کنار مطالعه‌ی آثار گذشتگان در زمینه‌ی ریاضی و نجوم، به ساخت ابزار و آلات نجومی علاقمند بود و به تمرین در این امور می‌پرداخت.
گفته شده که ابوجعفر خازن در دربار رکن‌الدوله حسن دیلمی در شهر ری صاحب مقام بوده است و احتمالا به همین دلیل منجمی دربار را عهده‌دار بوده است و برای این کار به ساخت آلات نجومی پرداخته است.
ابوجعفر صاغانی علاوه بر تصدی شغل منجمی دربار، به تحقیق در زمینه‌ی ریاضیات و نجوم و تألیف در این زمینه می‌پرداخت.
ریاضی‌دانانی چون ابونصر عراق، ابوریحان بیرونی و ابوالجواد، حکیم عمر خیام و خواجه نصیرالدین توسی از آثار وی بهره برده‌اند. هم‌چنین ابوزید احمد بن سهل بلخی کتابی را به نام وی نوشته است.
بنا به نوشته‌ی ابوریحان بیرونی در کتاب تجدید نهایات الاماکن، ابوالفضل هروی در سال 348 هجری قمری در شهر ری رصدی را به یاری ابوجعفر انجام داده است و به نظر می‌رسد که این دو تن در زمینه‌ی رصد ستارگان هم‌نظر بوده‌اند.
صاغانی به نگاشتن شرح بر آثار گذشتگان از جمله المجسطی و اقلیدس علاقه داشته است. وی معادله‌ی درجه سوم را که ماهانی نتوانسته بود حل کند و آن را ممتنع انگاشته بود، حل نمود.
سرانجام ابوجعفر صاغانی پس از عمری طولانی بین سال‌های 350 ه.ق تا 360 ه.ق درگذشت.
آثار ابوجعفر خراسانی
از جمله آثار وی عبارت است از:
-
تفسیر صدر المقاله العاشره من کتاب اقلیدس
چند نسخه‌ی خطی از این کتاب موجود است و از آن جمله نسخه‌ی خطی شماره‌ی 284/5 دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تهران می باشد. مندرجات این کتاب در مقاله‌ای به زبان روسی مورد بحث و تحقیق قرار گرفته است.
-
رسالة فی الانشاء المثلثات القائمه الزوایا المنطقه الاضلاع
موضوع این رساله عبارت است از یافتن عددهای صحیحی که ریشه‌ی یکی از معادلات است.
-
رساله فی البرهان علی انه لا یمکن ان یکون ضلعا عددین مربعین یکون مجموعهما مربعا فردین بل یکونان زوجین اوحداهما زوج و الاخر فرد
موضوع این رساله اثبات این حکم است: «مجموع مربعات دو عدد که هر دو فرد باشند نمی‌تواند مربع کامل باشد، بلکه باید هر دو عدد زوج و یا یکی از آن‌ها زوج و دیگری فرد باشد تا مجموع مربعات آن مربع کامل شود.»
-
فی استخراج خطین بین خطین متناسبه من طریق الهندسه الثابته
موضوع این رساله ترسیم دو واسطه‌ی هندسی بین دو پاره خط مفروض است.
دیدگاهتان را بنویسید