آسمان در شب | علوم تجربی پایه‌ی چهارم دبستان

در این مقاله در مورد آسمان شب و اجرام آسمانی صحبت خواهیم کرد. به اجرامی مانند ستاره، سیاره،‌ خورشید و ماه اجرام آسمانی می‌گویند. هرکدام از این اجرام ویژگی‌های خاص خود را دارند. اجرام آسمانی در کنار هم قرار می‌گیرند و اجرام آسمانی بزرگتر را تشکیل می‌دهند. برای مثال تعدادی ستاره که در کنار هم قرار می‌گیرند صورت‌های فلکی را تشکیل می‌دهند.

اگر تعداد بسیار زیادی ستاره در کنار هم قرار بگیرد کهکشان‌ها را تشکیل می‌دهند. کهکشان‌ها اجرام بسیار بزرگی هستند که در خود اجرام آسمانی کوچکتر را جای داده‌اند. کهکشانی که ما در آن زندگی می‌کنیم کهکشان راه شیری نام دارد. در کتاب علوم تجربی پایه‌ی چهارم دبستان، دانش‌آموزان در درس آسمان در شب، با اجرام آسمانی مختلف و ویژگی‌های آن‌ها بیشتر آشنا می‌شوند.

در آسمان شب چه می‌بینیم؟

شما بارها و بارها منظره‌ی آسمان شب را دیده‌اید. چه چیزی در آن توجه شما را به خود جلب می‌کند؟ هرگاه آسمان تاریک می‌شود نقاط نورانی و درخشان زیادی به تدریج ظاهر می‌شوند. برخی از این نقاط روشن‌تر و درخشان‌تر هستند. فاصله‌ی این نقاط نورانی با زمین یکسان نیست. برخی از این نقاط نزدیک و برخی دور هستند. هر کدام از این نقاط یک جرم آسمانی است و مجموعه‌ی آن‌ها اجرام آسمانی بزرگتر را تشکیل می‌دهد.

اجرام آسمانی

جرم یا جسم آسمانی چیست؟ به هر جسم طبیعی که خارج از جو کره‌ی زمین قرار دارد جرم آسمانی می‌گویند. بنابراین خورشید، ماه، سیارات و ستاره‌ها همگی اجرام آسمانی هستند. اجرام آسمانی انواع مختلف دارند و اندازه و ابعاد آن‌ها نیز با هم متفاوت است. برخی از اجرام آسمانی در کنار هم اجرام آسمانی بزرگتر را تشکیل می‌دهند. برای مثال از قرار گرفتن چندین ستاره در کنار هم صورت‌های فلکی ایجاد می‌شوند. همچنین مجموعه‌ی زمین و هفت سیاره‌ی دیگر سامانه‌ی خورشیدی را تشکیل می‌دهند.

1.      ستاره‌

ستاره چیست؟ ستاره‌ها اجرام کروی شکل، درخشان و بسیار داغ هستند که از خود نور می‌دهند. ستاره‌ها اندازه‌ها و رنگ‌های مختلف دارند. اندازه‌ی ستاره‌ها بسیار بزرگتر از چیزی است که ما در آسمان شب می‌بینیم. اما چون فاصله‌ی زیادی با آن‌ها داریم در آسمان به صورت نقطه‌های نورانی ظاهر می‌شوند. همه ستاره‌ها نسبت به ما فاصله‌ی یکسانی ندارند، برخی از آن‌ها دور و برخی نزدیک‌تر هستند. هرچه ستاره به ما نزدیک‌تر باشد ما آن را پرنورتر و درخشان‌تر می‌بینیم و هرچه از ما دورتر باشد ما آن‌ را کم‌نورتر می‌بینیم. نزدیک‌ترین ستاره به ما خورشید است.

ستاره‌ها اندازه‌های مختلف دارند. بعضی از آن‌ها بسیار بزرگ‌تر از خورشید و برخی دیگر کوچک‌تر از خورشید هستند. ما در طول روز نمی‌توانیم ستاره‌ها را ببینیم چون هوا به خاطر تابش نور خورشید روشن است. زمانی که خورشید غروب می‌کند، ‌ستاره‌ها کم‌کم ظاهر می‌شوند. هرچه هوا رو به تاریکی می‌رود ستاره‌های بیشتری در آسمان دیده می‌شوند. وقتی شب به پایان می‌رسد و به زمان طلوع خورشید خورشید نزدیک می‌شویم از تعداد ستاره‌ها به تدریج کم می‌شود تا این که با طلوع خورشید ستاره‌ها ناپدید می‌شوند.

در گذشته از ستاره‌ها برای جهت‌یابی استفاده می‌کردند، بنابراین اغلب ستاره‌های پرنور و مهم را نام‌گذاری می‌کردند. از جمله ستاره‌های پرنور آسمان شب می‌توان به ستاره شباهنگ، سروش،‌ سهیل و … اشاره کرد.

2.     سیاره

سیاره چیست؟ سیاره نیز یکی از جسم‌های آسمانی است. سیاره‌ها از خود نور ندارند بلکه نور خورشید یا ستاره‌های دیگر را منعکس می‌کنند. در آسمان شب سیاره‌ها به صورت نقاط نورانی دیده می شوند. اگر وسیله‌ ای به نام تلسکوپ در اختیار داشته باشید با استفاده از آن می‌توانید سیاره‌ها را مشاهده کنید.

سیاره‌ها دارای حرکت هستند و به صورت منظم دور یک ستاره می‌چرخند. به مسیر حرکت سیاره دور ستاره مدار می‌گویند. سیاره‌ها مانند ستاره‌ها اندازه‌های مختلف دارند اما به طور کلی از ستاره‌ها کوچکتر هستند.

3.     قمر

قمر‌ها یکی از اجرام آسمانی هستند که دور یک سیاره می‌چرخند. سیارات ممکن است یک یا بیش از یک قمر داشته باشند. بعضی از سیارات قمر ندارند. قمر سیاره‌ی زمین ماه نام دارد. قمرها نیز از خود نور ندارند بلکه نور خورشید یا ستاره‌ی دیگر را بازتاب می‌کند. ماه نور خورشید را به سمت زمین منعکس می‌کند.

ماه هر شب در یک مکان خاص نسبت به زمین قرار می‌گیرد. بنابراین ما هر شب بخشی از ماه را روشن و بخشی را تاریک می‌بینیم. زمانی که قرص کامل ماه روشن باشد به آن مهتاب می‌گوییم. زمانی نیز تنها قسمتی بسیار نازک از ماه را می‌بینیم که به آن هلال ماه می‌گوییم.

4.     صورت‌های فلکی

یکی دیگر از اجرام‌ موجود در آسمان شب صورت‌های فلکی هستند. صورت‌های فلکی یا پیکر‌های آسمانی از کنار هم آمدن چندین ستاره به وجود می‌آیند. این ستاره‌ها الزاما به هم نزدیک نیستند بلکه از دید ما که روی کره‌ی زمین هستیم نزدیک به هم دیده می‌شوند. در گذشته انسان‌ها از صورت‌های فلکی برای جهت یابی و پیدا کردن مکان سایر اجرام آسمانی استفاده می‌کردند.

انسان‌ها برای آن که راحت‌تر بتوانند اجرام را پیدا کنند آسمان را به نواحی مشخص تقسیم‌بندی می‌کردند. آن‌ها ستاره‌های پرنور و مشخص را به طور خیالی به هم وصل می‌کردند و به نام یک اسطوره‌، جاندار یا شیء نام‌گذاری می‌کردند. هرکدام از این صورت‌های فلکی شکل و اسم خاص دارند، مانند صورت فلکی خرس بزرگ، خرس کوچک، شکارچی، گاو، خرگوش، سگ بزرگ، سگ کوچک و … . صورت‌های فلکی در حقیقت الگوهای ستاره‌ای هستند. در هر صورت فلکی دست کم یک ستاره‌ی پرنور وجود دارد.

5.     منظومه‌ی شمسی

سیاره‌ی زمین به همراه هفت سیاره‌ی دیگر به دور خورشید می‌چرخند. به مجموعه‌ی خورشید و سیارات آن منظومه شمسی یا سامانه‌ی خورشیدی می‌گویند. خورشید تنها ستاره‌ی سامانه‌ی خورشیدی است. سیارات دیگر به نام‌های عطارد (تیر)، زهره (ناهید)، مریخ (بهرام)، مشتری (هرمز)، زحل (کیوان)، ‌اورانوس و نپتون هستند که هر کدام در مدار‌ی منظم به دور خورشید می‌چرخند. سیاره تیر و ناهید قمر ندارند. سیاره‌ی زمین تنها یک قمر دارد. سیارات هرمز و کیوان بیش از یک قمر دارند. قمرهای این سیارت نیز در مدارهایی منظم به دور سیاره‌ی خود در حال چرخش هستند.

6.     کهکشان

کهکشان‌ها اجرامی بسیار بزرگ و پهناور هستند که ستاره‌ها، سیارات و اجرام آسمانی زیادی را در خود جای داده‌اند. کهکشان‌ها حد و مرز دارند. در عالم بیکران کهکشان‌های بسیاری وجود دارد. حتی کوچک‌ترین کهکشان‌ها نیز بسیار بزرگ هستند. کهکشانی که ما در آن زندگی می‌کنیم کهکشان راه شیری نام دارد.