زمین پویا | علوم تجربی پایه‌ی ششم دبستان

در این مقاله در مورد زمین لرزه و کوه آتشفشان صحبت خواهیم کرد. زمین لرزه یکی از پدیده‌های طبیعی است که در کره‌ی زمین رخ می‌دهد. کره‌ی زمین از لایه‌های مختلف تشکیل شده است. بیرونی‌ترین لایه‌ی زمین پوسته نام دارد. پوسته‌ی زمین از سنگ‌های مختلف و شکننده تشکیل شده است. در صورتی که به این لایه‌ نیرو و فشار وارد شود، ‌سنگ‌ها می‌شکنند و انرژی آزاد می‌شود. انرژی حاصل از شکسته شدن سنگ‌ها به صورت امواج لرزه‌ای در داخل زمین ایجاد می‌شود و به سطح زمین می‌رسد. به این پدیده زمین لرزه می‌گویند. در کتاب علوم تجربی پایه‌ی سوم دبستان، دانش‌آموزان در زمین پویا با زمین لرزه و علت ایجاد آن بیشتر آشنا می‌شوند.

زمین پویا

زمین سیاره‌ای پویا و تنها سیاره‌ای است که در آن حیات وجود دارد. پدیده‌های وجود دارند که باعث می‌شوند چهره‌ی زمین مدام در حال تغییر باشد. این پدیده‌ها در سیاره‌های دیگر به ندرت یافت می‌شوند. از جمله‌ی این پدیده‌ها به زمین لرزه و آتشفشان می‌توان اشاره کرد.

ساختار زمین

زمین از لایه‌های مختلف تشکیل شده است. لایه‌ها از بیرونی‌ترین لایه به سمت داخل زمین به ترتیب پوسته،‌گوشته و هسته هستند. هرکدام از این لایه‌ها خود به لایه‌های دیگر تقسیم می‌شوند.

پوسته‌ی زمین بیرونی‌ترین لایه‌ی زمین و بخشی است که ما روی آن زندگی می‌کنیم. پوسته از سنگ‌های مختلف تشکیل شده است. بعد از پوسته‌ لایه‌ی گوشته قرار دارد که ضخیم‌ترین لایه‌ی زمین است. این لایه از زیر پوسته آغاز می‌شود و تا هسته ادامه دارد. گوشته لایه‌ی میانی زمین است و خود به چهار لایه‌ی سنگ‌کره، خمیر‌کره، گوشته بالایی و گوشته زیرین تقسیم می‌شود.

به پوسته و بخش بالایی گوشته،‌ سنگ کره می‌گویند. سنگ کره روی خمیرکره به آرامی حرکت می‌کند. خمیرکره لایه‌ای از سنگ نرم و گرمادیده است که زیر سنگ کره قرار گرفته است. خمیرکره زیر سنگ کره و بالای گوشته زیرین قرار دارد. این لایه‌ی زمین حالت خمیری و نیمه جامد دارد .منشا بیشتر آتشفشان‌ها و زمین لرزه‌ها به این لایه مربوط می‌شود.

لایه‌ی مرکزی زمین هسته نام دارد. هسته خود به هسته‌ی خارجی و هسته‌ی داخلی تقسیم می‌شود.

زمین لرزه چیست؟

سنگ کره یا پوسته سنگی زمین از تعدادی صفحه تشکیل شده است. این صفحات که بر روی خمیر کره قرار دارند مدام در حال حرکت هستند و به هم برخورد می‌کنند. این صفحات هنگام برخورد با یکدیگر، به هم نیرو وارد می‌کنند. این نیرو منجر به بروز زمین لرزه می‌شود. از برخورد صفحات زمین به هم کوه‌ها و دره‌ها نیز ایجاد می‌شوند.

چرا زمین لرزه رخ می‌دهد؟

وقتی به پوسته‌ی زمین نیرو وارد می‌شود، زمین لرزه ایجاد می‌شود. از برخورد سنگ‌های لایه‌ی سنگ کره‌ی زمین به یکدیگر انرژی آزاد می‌شود. این انرژی به صورت امواج لرزه‌ای به سطح زمین می‌رسد. زمین لرزه‌های شدید باعث خرابی ساختمان‌ها می‌شوند.

کانون زمین لرزه چیست؟

به محل آزاد شدن انرژی زمین کانون زمین لرزه می‌گویند.

شدت زمین لرزه را چگونه تعیین می‌کنند؟

همه‌ی زمین لرزه‌ها باعث خرابی سطح زمین نمی‌شوند. بلکه بستگی به شدت و عمق زمین لرزه دارد. با کمک دستگا‌ه‌هایی خاص شدت زمین لرزه را اندازه‌گیری می‌کنند. هچنین برای اندازه‌گیری شدت زمین لرزه از مقیاسی خاص استفاده می‌کنند که مقدار انرژی آزاد شده در کانون زمین لرزه را نشان می‌دهد.

آتشفشان چیست؟

آتشفشان‌ها بر اثر جابه جایی صفحات زمین به وجود می‌آیند. گاهی اوقات به دلیل حرکت صفحات زمین مواد مذاب و داغ از دل زمین خارج می‌شوند. این مواد مذاب ممکن است به شکل رودخانه‌ای از آتش از حفره‌های سطح زمین جاری شود. این مواد وقتی از داخل زمین خارج می‌شوند بسیار داغ هستند، رفته رفته وقتی به سطح زمین می‌رسند سرد می‌شوند و گدازه‌ها را تشکیل می‌دهند. با گذشت زمان مواد مذاب باعث تشکیل کوه‌های آتشفشانی می‌شوند. کوه‌های آتشفشانی در جاهای مختلف کره‌ی زمین وجود دارند.

موادی که از کوه آتشفشان بیرون می‌آید به شکل‌های جامد، مایع و گاز هستند.

ساختمان کوه آتشفشان

کوه آتشفشان سه بخش اصلی دارد:

دهانه‌ی آتشفشان که همان قله‌ی آتشفشان است.

اتاقک مواد مذاب که محلی است که مواد مذاب قبل از فوران در آن جا جمع می‌شود.

مجرای مرکزی که محل اتصال اتاقک به دهانه‌ی آتشفشان است.

انواع آتشفشان

آتشفشان‌ها از نظر فعالیت ممکن است به سه حالت فعال، نیمه فعال و یا خاموش باشند.

• آتشفشان فعال

آتشفشان‌هایی که در چند سال اخیر مواد آتشفشانی از آن‌ها خارج شده باشد آتشفشان فعال می‌گویند.

• آتشفشان نیمه فعال

آتشفشان‌های نیمه فعال آتشفشان‌هایی هستند که از دهانه‌ی آن‌ها فقط گاز خارج می‌شود، مانند دماوند وتفتان.

• آتشفشان خاموش

آتشفشان‌های خاموش یا غیرفعال، آتشفشان‌هایی هستند که هیچ گونه موادی از دهانه‌ی آن‌ها خارج نمی‌شود.

زمین لرزه‌ها و آتشفشان‌ها هر دو از پدیده‌های طبیعی هستند که به خاطر واکنش‌های درون زمین رخ می‌دهند. این پدیده‌ها ممکن است خرابی به بار بیاورند و زندگی انسان‌ها را با مشکل مواجه کنند.