بررسی و تحلیل حرکت خورشید در قرآن از منظر مفسران باعلم

محمد کاوه نافچی استاد یار گروه معارف اسلامی دانشگاه آزاد تهران-جنوب در تاریخ 1398/02/09 با ارائه مقاله با عنوان “بررسی و تحلیل حرکت خورشید در قرآن از منظر مفسران با علم ” به هماهنگی قرآن و علم در حرکت های خورشیدی می پردازد.

در این مقاله آنچه ارائه شده درباره ی آیاتی است که از حرکات خورشید سخن گفته و نویسنده با استناد به آیات، حرکات خورشیدی را به دو دسته آیات توصیفی و آیات توضیحی تقسیم می کند.

آیات توصیفی را اعجاز علمی قرآن می داند که به چهار حرکت تقسیم میکند. 1-حرکت موقت خورشید 2- حرکت وضعی و انتقالی خردمندانه 3-حرکت انتقالی-طولی 4-حرکت دوری-انتقالی همراه با کهکشان

او آیات توضیحی را به ظاهر ناسازگار با علم تجربی ولی در واقع بدون تعارض می داند.

کاوه در مقدمه به 10 آیاتی با واژه های« فلك » ،« دائبین » ،« تجری » ،« يجری » ،« يأتی »،« يسبحون »که حرکات خورشیدی را عنوان کرده می پردازد و نظریه دانشمندان مختلف را عنوان می کند و سپس از منظر مفسران قرآن به سوالاتی می رسد پیرامون آنکه :در قرآن چه حرکاتی برای خورشید بیان شده است؟ آیا این حرکات در قرآن با یافته های علم تجربی سازگار است؟ در صورت پاسخ مثبت پس تعارض ظاهری آیات 258بقره و 45 فرقان چیست؟ در صورت پاسخ منفی اطلاق تحدی چه میشود؟

نویسنده ضرورت تحقیق را در رفع تعارض ظاهری آیات حرکت خورشیدی با علم و تبیین علمی و صحیح حرکت خورشید در قرآن با توجه به تحدی احوالی مخاطبان قرآن و اعلان اعجاز علمی قران در حرکت خورشید عنوان می کند.

پيشينه تحقيق:نویسنده پیشینه تحقیق  را با 3 عنوان کتاب «قرآن و اسرار آفرينش »،« ستارگان از ديدگاه قرآن »،« نجوم در قرآن »و 4مقاله «حركت خورشيد از نظر قرآن »، «جوابيه مقاله خراف هاي قرآن »،«قرآن و حركت منظومه شمسی»،«آسمان و اجرام آسمانی قرآن » و تحقیقات موسسه باور باران می باشد.

 روش تحقیق مقاله

مطالعه کتابخانه ای، جمع آوری داده ها و تحلیل آن ها عنوان کرده است.

دسته بندی مقاله

کاوه مقاله را به سه موضوع:1-آیات مربوط به حرکات خورشید 2-نظر مفسران قرآن درتبیین این آیات 3-بررسی و تحلیل محصول مفسران با یافته های علم تجربی دسته بندی کرده است.

دسته بندی حرکت ظاهری خورشید

نویسنده آیات حرکات خورشیدی را به لحاظ ظاهری به دو نوع تقسیم می کند که هر کدام به  لحاظ معنایی به دو دسته ی دیگر تقسیم میشود: 1- حرکات توصیفی 2-حرکات توضیحی .

توصیفی: آیاتی که خدا درباره آن سخن گفته 2-توضیحی: آیاتی که به صورت پرسش مطرح شده.

او عنوان می کند درآیات توصیفی، حرکت موقت خورشید به لحاظ نوع حرکت تقسیمات جداگانه ای دارد.

آيات توصيفی

نویسنده آیاتی که حرکت خورشید را گزارش می دهد به شرح زیر عنوان میکند.

• ابراهیم 33=آیه ای که بر مطلق خورشید به صورت دائم دلالت دارد.
• رعد2ولقمان29=آیاتی که بر حرکت موقت خورشید در یک زمان معین دلالت دارد.

نویسنده مورد آخررا به لحاظ نوع حرکت خورشید به دو دسته تقسیم کرده :

•  یس37-38حرکت انتقالی-طولی خورشید
  حرکت دورانی خورشید به دور محور خود (انبیا33)

• حرکت دورانی- انتقالی خورشید(یس40)
  حرکت دورانی-انتقالی هماهنگ باستارگان دیگر(یس40)

آیات توضیحی

آیاتی که حرکت  انتقالی در نگاه ظاهری از شرق به غرب دارد مردم و عرف که نویسنده یکبار آن را از دید خورشید و بار دیگر از سایه آن مورد سوال قرارداده است:

بقره 258 و فرقان45 و سخن امام علی در نهج البلاغه و نامه به فرمانداران خود و سخن امام صادق در توحید مفصل اشاره شده است.

معنای آیات توصیفی

نوسنده به معنای واژگان 10 آیه حرکتی قرآن پرداخته است:

دأب(33سوره ابراهیم )

نویسنده این کلمه را از نظر مفسران معنی کرده و تقریبا به معنی حرکت و مستمر دانستن آن رسیده است .در این بخش نویسنده حرکات خورشید در قران را  توصیف می کند.حرکت وضعی، حرکت وضعی خورشید بهمراه منظومه شمسی و حرکت انتقالی خورشید با منظومه شمسی عنوان می کند. نویسنده این حرکات را درآیات مربوطه نشانه اعجاز علمی قرآن می داند.سوال نویسنده : نحوه حرکت خورشیددر قرآن چگونه است؟

تجری و مستقر(يس38 )

تجری:نویسنده در این قسمت جمع نظرات مفسران را متذکر میشود به معنای لغوی تجری در حرکات وضعی و انتقالی قرآن و او مینویسد که این کلمه در معنای لغوی به عبور وحرکت سریع معنی شده و بیشتر حرکت انتقالی مد نظر است اما تعدادی از مفسران هرچهار حرکت را در این لغت معنی کرده اند .سوال نویسنده: ايا نوع حركت انتقالي خورشيد، طولي است يا دوراني؟
مستقر:نویسنده عنوان میکند که عده ای از مفسران این کلمه را به حرکت وضعی خورشید نسبت داده اند.و تفاسیر مختلف در معنای این کلمه بیان کرده که خورشید قرارگاهی دارد و حرکت میکند وبرخی هم به نداشتن قرارگاه خورشید اشاره کرده و در آخر متذکر به منافات نداشتن اختلافات در اعجاز علمی قرآن شده است.

فلك يسبحون(33انبیاو40یس):

فلک:طبق این مقاله نویسنده  جمع نظر معانی که مفسران داشتند به حرکت چرخشی اشاره میکند برخی دیگر آن را السماء دانسته . عده ای آن را جسم با شکل آسیاب میدانند و فخر رازی آن را جسم تلقی نمیکندعلامه آن را اوضاع و احوال جوزمین تعریف کرده و مکارم آن را مدار نامیده است .سوال نویسنده: مدار و چرخش، چه حركتي است؟ آ يا حركت حول محور خود يامحور ديگر است؟

یسبحون:در معنای لغوی نویسنده به عبور و گذر سریع اشاره کرده است و طبق تفاسیری آن را به حرکات دورانی و انتقالی خورشید نسبت داده است و در قمستی اشاره به اعجازعلمی قرآن داردو نظر علامه درباره اینکه قران یک کتاب علمی نیست نویسنده میگوید منظور این نیست که قرآن به موضوعات علمی و تبیین آن نپرداخته است .

اجل مسمی (لقمان29ورعد 2و فاطر 13 و زمر: 5):

در این قسمت  اورده شده که مفسران در معنای لغوی به معنای مدت معین وغایت معنی کردند و برخی هم آن را از آیات رستاخیز و قیامت میدانند.و برخی هم آن را غروب وطلوع معنی کردند.سوال نویسنده: اما منظور از حركت، كدام نوع حركت است؟ کاوه از نظر علما نقل میکند که علامه آن را حرکت انتقالی و برخی دیگر آن را حرکت دوری عنوان کردند
در این بخش باز نویسنده به شگفتی و اعجاز قران اشاره و حرکات مختلف خورشید را طبق آیات عنوان کرده و در آیه 33یس هر سه نوع حرکت را متذکر شده و به جمع بندی آیات توصیفی اشاره کرده و 5 مورد از حرکات را تجزیه تحلیل نموده است.

معناي آيات توضيحی

اشاره به کلمه حاج در ایه 258 بقره دارد و به ریشه این کلمه پرداخته که به معنای حجت تمام کردن یا باطل کردن کلامی و جدال هم معنا شده ونویسنده به داستان حضرت ابراهیم و نمرود اشاره کرده و معتقداست که ابراهیم قصد گفتن واقعیات را نداشته و به همین دلیل استدلالی بر علمی نبود ایات نیست چرا که ابراهیم در مقام اسکات خصم بوده

نویسنده در اینجا سه واژه  دليلا » و « سايه » ،« ترا »در آية 45 سورة فرقان،مورد بررسی قرار داده است.که ترابه معنای دیدن ظاهری خورشید تفسیر شده و معنای سایه را با نظرات مختلف زمانی بیان کرده به سایه بعداز فجر سایه بعداز غروب و سایه بعدازظهر به اجسام که نویسنده اولی را مناسب تر عنوان می کند.دلیلا هم به معنای دلالت و دانستن با معرفت یا شناخت جدید عنوان کرده .و در اینجا نویسنده نظر علامه درباره دلیل جهالت مردم به نبودن انبیا عنوان کرده است.

4. تحليل آيات قرآني و علم قطعي حركت خورشيد:آیات استنادی نویسنده :

1- 33انبیا و 40 یس:حرکت دوری موقت خورشید

2- 33ابراهیم: حرکت انتقالی و مستمر خورشید

3- رعد: 2؛ لقمان: 29 ؛ فاطر: 13 ؛ زمر:ابدی نبودن حرکت خورشیدو( تكوير: 1) كنايه ازكارافتادن حركت خورشيد

4- یسبحون:نوع جدید از حرکت را عنوان کرده به غوطه ور شدن که حرکت انتقالی هم در آن شامل میشود که همراه تولید انرژی و گرما می باشد و اشاره به تبدیل هیدروژن به هلیوم شده

5- نویسنده موارد 1-3-4 را از اعجاز قران و سوره 38یس را از شگفتی قرآن دانسته چرا که قبل از اسلام توسط بطلمیوس به آن اشاره شده است .

نتيجه گيري:

در پایان نویسنده با ذکر دو نوع برخورد آیات قرآن با حرکت علمی خورشیدی به علمی بودن و شگفت انگیز و اعجازی بودن آیات اشارهکرده و قران را معجزه و سند حقانیت پیامبر دانسته است.