قطب‌الدین شیرازی
محمود بن مسعود بن مصلح معروف به قطب‌الدین شیرازی از فیلسوفان صوفی و دانشمندان بزرگ در طب، ریاضیات، نجوم وعلوم دیگر بود. قطب الدبن در سال 634 ه.ق در شیراز متولد شد.خاندان او دانشمندان بزرگی داشت. او دانسته های طبی خود را از پدرش و نیز از عموی خود کمال‌الدین ابوالخیر کازرونی فرا گرفت. محمود بعدها مدتی افتخار شاگردی نصیرالدین طوسی را پیدا کرد و در ریاضیات و نجوم کسب علم کردو از معروفترین شاگردان خواجه نصیرالدین طوسی شد. وی در خدمت ایلخانان بود تا اینکه روری از طرف آنان به سفارت مصر رفت و پس از مدتی اقامت به تبریز بازگشت و در سال 710 قمری در تبریز درگذشت.
قطب‌الدین محمود شیرازی علاوه بر سفر از شیراز به مراغه برای درک محضر خواجه نصیرالدین طوسی، به هم‌نشینی و هم‌صحبتی با دانشمندان زمانه‌ی خود و مطالعه‌ی آثار گوناگون علمی گذشتگان به‌ویژه یونانیان چون بطلمیوس و اقلیدس علاقه داشت. بسیاری از شاگردان مکتب خواجه نصیرالدین طوسی مثل مسعود بن مصلح شیرازی و کمال‌الدین ابوالخیر کازرونی از هم‌دوره‌ای‌های قطب‌الدین شیرازی بوده‌اند.
قطب‌الدین محمود شیرازی در سال 681 قمری قاضی شهر هی‌سیواس و ملطیه در آسیای صغیر (ترکیه) بود. سپس از سوی احمد تکودار ایلخان ایران به عنوان سفیر در مصر اعزام شد. وی پیش از این نیز در شیراز به تدریس می‌پرداخت و به عنوان دانشمند، طبیب، ریاضی‌دان و منجم مشهور و محترم بود.
قطب‌الدین شیرازی در مکتب خود در شیراز شاگردان متعددی داشت که معروفترین آن‌ها کمال‌الدین فارسی بود. کمال‌الدین کتاب تنقیح‌المناظر را به نام او تألیف کرده و در مقدمه‌ی آن کتاب با کمال احترام و تجلیل از استاد خود قطب‌الدین نام برده است. قطب‌الدین مردی تیزهوش، آزادمنش و صوفی مسلک بود که دین را آسان می‌گرفت. وی بیشتر آثار خود را در زمینه‌ی نجوم و طب تألیف کرد اما آثار وی در ریاضیات معمولاً شرح‌هایی بر آثار بزرگان یونانی هم‌چون اقلیدس و بطلیموس است.
آثار قطب الدین شیرازی
از جمله آثار وی عبارت است از:
-
التحفه الشاهیه
التحفه الشاهیه از تألیفات قطب‌الدین شیرازی در علم نجوم است که چهار سال پس از نهایة الادراک در سال 864 ه.ق تألیف شده است و به کتاب التذکرة النصیریه تألیف خواجه نصیرالدین طوسی بستگی تام دارد.
-
ترجمهی فارسی تحریر اصول اقلیدس
تحریر اصول اقلیدس از خواجه نصیرالدین طوسی است و قطب‌الدین شیرازی آن را به فارسی برگردانده است. چند نسخه‌ی خطی از این ترجمه موجود است.
-
درة التاج لغره الدباج
این کتاب دایرةالمعارف گونه به زبان فارسی است که یک فاتحه، پنج جمله و یک خاتمه دارد. مجله‌ی چهار آن که درباره‌ی ریاضیات است مشتمل بر چهار فن به این شرح است: هندسه یا ترجمهی اصول اقلیدس که ذکر آن گذشت، هیأت یا تلخیص کتاب المجسطی که در واقع ترجمهی فارسی کتاب تلخیص المجسطی تألیف عبدالملک شیرازی است، ارثماطیقی یا نظریه‌ی مقدماتی اعداد و موسیقی یا علم الحان. از این چهار فن سه فن اخیر یعنی تلخیص المجسطی، ارثماطیقی و موسیقی در سال 1324 ه.ش در تهران به طبع رسیده است.
-
شرح کلیات قانون طب ابن‌سینا
مشهورترین اثر قطب‌الدین شیرازی در زمینه‌ی علم طب کتاب شرح کلیات قانون طب ابن‌سینا است.
-
فی حرکه الدحرجه (الرجرجه) و فی النسبه بین المستوی و المنحنی
به ضمیمه‌ی نسخه‌ی خطی اثر معروف قطب‌الدین شیرازی موسوم به نهایة الادراک رساله‌ی کوچکی وجود دارد و آن تفسیر رساله‌ی فردی نامعلوم که قطب‌الدین شیرازی نام او را نیاورده است.
سارتن می‌گوید که چون قطب‌الدین شیرازی در تفسیر این رساله بحث کاملی کرده است و مؤلف اصل رساله هم مجهول است و در هر صورت رساله از قطب‌الدین است و می‌توان این رساله را از وی دانست. در این رساله موضوع اینکه یک خط راست واقعاً کوتاه‌تر از یک قوس است مورد بررسی قرار گرفته است. ویدمان آلمانی این رساله را در طی یک مقاله بررسی و نقادی کرده است. یک نسخه‌ی خطی از این رساله در کتابخانه‌ی مجلس شورای اسلامی جزء مجموعه‌ای به شماره‌ی 642/4 موجود است. -
نهایة الادرک فی درایه الافلاک
این کتاب مهم‌ترین اثر قطب‌الدین شیرازی در زمینه‌ی علم نجوم است که قطب‌الدین آن را در ماه شعبان 680 ه.ق به زبان عربی در چهار مقاله به پایان رسانیده است. محققان این کتاب را از تذکره نصیریه تألیف خواجه نصیرالدین طوسی برتر و جامع‌تر شمرده‌اند. قطب‌الدین خود خلاصه‌ای از این کتاب را به زبان فارسی و با عنوان اختیارات مظفری فراهم آورده که مانند نهایة الادراک دارای چهار باب است.
منابع:
1. ابوالقاسم قربانی، زندگی‌نامه ریاضی‌دانان دوره اسلامی از سده سوم تا سده یازدهم هجری. چاپ دوم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1375، صص 31 و 35
دیدگاهتان را بنویسید