ابوالحسین عبدالرحمن بن عمر صوفی رازی

ابوالحسین عبدالرحمن بن عمر صوفی رازی (365-282) مقدمات علوم را در ری آموخت. وی به سال 327 در اصفهان به خدمت ابن عمید (ابوالفضل محمد بن حسین) وزیر معروف آل بویه درآمد. سپس در سال 339 در دربار عضدالدوله دیلمی منجم شد و کتاب نفیس صورالکواکب را به وی تقدیم نمود. وی در این کتاب بر اساس مشاهده و رصد به تعیین موقعیت ستارگان در آسمان و صورت‌های فلکی ناشی از آن پرداخته است.

ابوالحسین عبدالرحمن بن عمر صوفی رازی در 20 آذر ماه سال 282 در شهر ری و در خانواده‌ی عمر صوفی که اهل فسای فارس بود متولد شد. در این زمان آل زیار، بر مناطق مرکزی ایران سلطه داشتند و اندکی پس از آن برادران آل بویه حکومت را به دست گرفتند و تمامی قلمرو آل زیار را از چنگ آنان خارج ساختند، حتی این که شهر مهمی چون ری به زیر سیطره‌ی حسن رکن‌الدوله دیلمی درآمد.

ابوالحسین عبدالرحمن بن عمر صوفی رازی انواع علوم زمانه به ویژه نجوم و ریاضیات را در زادگاه خود ری فرا گرفت و در اصفهان و شیراز در دربارهای ابن عمید وزیر و عضدالدوله دیلمی به تحقیق و رصد پرداخت.

از کارهای مورد علاقه‌ی ابوالحسین، مطالعه، رصد و ممارست در ترسیم اشکال هندسی گوناگون به ویژه شکل‌های متساوی الاضلاع بود.

وی علاوه بر خدمت در دربار، به رصد ستارگان در شیراز می‌پرداخت و تمام فعالیت‌های خود را با تألیف کتابی تحت عنوان صورالکواکب به عضدالدوله تقدیم کرد.

از جمله شاگردان وی امیر عضدالدوله دیلمی، مشهورترین شاه آل بویه است که نزد استاد خود، فن صورالکواکب (صورت‌های فلکی) را آموخت.

چنان‌که ابوریحان بیرونی نگاشته است مأخذ ابوالحسین عبدالرحمن بن عمر صوفی رازی در تألیف کتاب صورالکواکب، اندازه‌گیری و مشاهده بوده است. وی عمر خود را در فن معرفت صورالکواکب (تصاویر نجومی و صور فلکی) صرف کرده تا آن‌جا که به همه‌ی زوایا و دقایق آن پی برده است. از این رو وی در هندسه به اشکال هندسی گوناگون توجهی خاص نمود.

ابوالحسین در 10 خردادماه سال 365 در ری درگذشت.

از جمله آثار وی عبارت است از:

1. اشکال متساوی الاضلاع (فی عمل الاشکال المتساویه الاضلاع)

این کتاب در زمینه‌ی هندسه و پیرامون به کارگیری شکل‌های متساوی الاضلاع در هندسه و نجوم است. به نظر می‌رسد که توجه وی به این نوع شکل‌های هندسی برای به کارگیری محاسبات مربوط به آن‌ها در محاسبات نجومی بوده است. متن این رساله به عربی و نسخه‌ی خطی آن به شماره‌ی 5535 در کتابخانه‌ی آستان قدس رضوی محفوظ است. این رساله را عبدالرحمن صوفی به دستور عضدالدوله دیلمی نوشته و موضوع دقیق آن، ترسیم چند ضلعی‌های منتظم به ضلع معین با یک فتحه پرگار است. این اثر، دومین اثر هندسی است که ریاضی‌دانان ایرانی درباره‌ی ترسیم اشکال هندسی با یک فتحه پرگار نوشته‌اند.

2. صورالکواکب

این اثر از مشهورترین آثار نجوم اسلامی پیرامون صورت‌های فلکی و محاسبات هندسی مربوط به فواصل و اشکال ایجاد شده بر اساس محل استقرار ستارگان در آسمان است.ابوالحسین عبدالرحمن بن عمر صوفی رازی (365-282) مقدمات علوم را در ری آموخت. وی به سال 327 در اصفهان به خدمت ابن عمید (ابوالفضل محمد بن حسین) وزیر معروف آل بویه درآمد. سپس در سال 339 در دربار عضدالدوله دیلمی منجم شد و کتاب نفیس صورالکواکب را به وی تقدیم نمود. وی در این کتاب بر اساس مشاهده و رصد به تعیین موقعیت ستارگان در آسمان و صورت‌های فلکی ناشی از آن پرداخته است.