محمدرضا صیاد

محمدرضا صیاد، در روز سه‌شنبه 2 آذر 1327 مطابق با 21 محرم 1368 و 23 نوامبر 1948 در تهران چشم به جهان گشود. پدرش نورالله صیاد، گروهبان 1 ارتش بود و سواد در حد خواندن و نوشتن داشت. مادرش محترم صالح، خانه دار بود و سواد نداشت. پدرش به علت اشتغال در ارتش، محل خدمتش از این شهر به شهر دیگر تغییر می‌کرد، از این رو تحصیلات دوره‌ی ابتدایی و متوسطه را در شهرهای اهواز، کرمان، تهران و شیراز خواند. سرانجام در ماه خرداد 1347 به دریافت دیپلم متوسطه در رشته‌ی ریاضی از دبیرستان دولتی حاج قوام شیراز نایل شد. جالب‌ترین رویداد دوران دانش‌آموزی او این است که در مهر 1339 برای خواندن کلاس ششم ابتدایی وارد دبستان دولتی مشکان طبسی تهران شد اما طولی نکشید که به این فکر افتاد که نقاشی بزرگ بشود! از این رو به درس و مشق بی‌علاقه‌گی نشان داد و در عوض روز و شب و وقت و بی‌وقت به کشیدن تابلوهای نقاشی و سیاه قلم پرداخت.

البته قریب یک سال بعد بهای سنگینی از بابت همین بلندپروازی پرداخت و آن این بود که در ماه خرداد 1340 در درس ریاضی تجدید، و متعاقب آن در ماه شهریور همان سال، متأسفانه مردود شد!

در اوایل مهرماه 1347 برای انجام خدمت مقدس سربازی به طور داوطلبانه خود را به حوزه‌ی نظام وظیفه‌ی تهران معرفی کرد. در تاریخ 17 مهر 1347 برای طی دوره‌ی آموزشی به واحد سپاه دانش مستقر در لشگر 2 تبریز اعزام شد. دوره‌ی آموزشی استاد محمدرضا صیاد تا پایان همین سال به طول انجامید و سرانجام به درجه‌ی گروهبان یکمی نایل شد. در اوایل ماه فروردین 1347 برای انجام هجده ماه بقیه‌ی خدمتش، به شهر آستارا در استان گیلان اعزام شد و این مدت از خدمتش را در دبستان روستای باش محله در بخش لوندویل شهر آستارا به تربیت و تعلیم نوباوگان روستایی همت گماشت. در تاریخ 17 مهر 1349 خدمت سربازی را به انجام رساند و به تهران برگشت.

مدتی بعد تصمیم گرفت که خود را برای ورود به دانشگاه آماده کند. در اوایل تابستان 1350 در کنکور سراسری دانشگاه‌ها شرکت کرد و در رشته‌ی ریاضی (محض) دانشکده علوم دانشگاه تهران پذیرفته شد. از اوایل مهر 1350 تحصیلاتش را در این رشته و در دانشگاه آغاز کرد. در تابستان سال 1351 به روش‌های محاسبه‌ی عددی برای محاسبه‌ی تقویم علاقمند شد. طولی نکشید که از طریق پژوهش در این زمینه، با روش ذبیح‌الله بهروز (1270-1350) کاملاً آشنا شد. متعاقب آن بلافاصله تصمیم گرفت که بر پایه‌ی همین روش، اولین حسابگر تقویم (ماشین حساب تقویم) را در ایران اختراع کند. از این‌رو تقریباً به مدت نه ماه (پنج ماه برای مدل‌سازی ریاضی و چهار ماه برای طراحی مدارهای آن) به این کار پرداخت و سرانجام در زمستان این سال موفق به اختراع حسابگر تقویم مدل 1351-7 شد. روش کار با این حسابگر تقویم را طی سخنرانی کوتاهی تحت عنوان «شرح ماشین حساب تقویم» به اطلاع شرکت‌کنندگان در چهارمین کنفرانس ریاضی کشور (دانشگاه تهران 8-11 فروردین 1352) رساند. این اولین سخنرانی علمی او در جمع ریاضی‌دانان ایران و جهان بود.

درس نجوم 2 را در نیمسال اول سال تحصیلی 1352-1353 گذراند. در تابستان 1353 حسابگر تقویم مدل 1353-7 را اختراع کرد که در مقایسه با حسابگر تقویم مدل قبلی، دارای امکانات و توانایی‌های محاسباتی بیشتری بود. بعد از کشف رصدخانه‌ی مراغه توسط باستان‌شناسان ایرانی، به مناسبت بررسی علل عقب‌افتادگی، چاره‌جویی در جهت پیشرفت و تصمیم‌گیری درباره‌ی آینده‌ی دانش ستاره‌شناسی در ایران و احیاء و بازسازی مجموعه‌ی رصدخانه‌ی مراغه و چگونگی اجرای این امر مهم از لحاظ حفظ این میراث علمی و فرهنگی ارزشمند، نخستین سمینار ستاره‌شناسی ایران (15-19 آبان 1353) در دانشگاه تبریز برگزار شد. وی در 18 آبان 1353 در این سمینار، تحت عنوان «چند تقویم ایرانی» سخنرانی کرد. این اولین سخنرانی علمی استاد محمدرضا صیاد در جمع ستاره‌شناسان ایرانی بود.

در تابستان 1354 حسابگر تقویم مدل 1354-7 را اختراع کرد که در مقایسه با مدل‌های قبلی به مراتب کامل‌تر بود. در پاییز 1354 بر پایه‌ی روش بهروز، جدولی برای محاسبات تقویم هجری شمسی ابداع کرد و نتیجه‌ی کارش را در مقاله‌ای تحت عنوان «جدول صلیبی تقویم خورشیدی در تعدیل جلالی» ارایه کرد که در بولتن علمی انجمن ملی ستاره‌شناسی ایران، دفتر همکاری‌های علمی و پژوهشی وزارت علوم و آموزش عالی به چاپ رسید. این اولین مقاله‌ی او در یک نشریه علمی بود. درس نجوم را در نیمسال اول سال تحصیلی 1355-1354 گذراند. در 3 مهر 1355 با عنوان آموزشگر داده‌ورزی در گروه ریاضی و علوم رایانه‌ی دانشکده‌ی علوم به استخدام دانشگاه تهران درآمد.

در 1 آبان 1355 به دریافت دانشنامه‌ی دوره کارشناسی ریاضی (رایانه) از دانشگاه تهران نایل آمد. از بدو تأسیس مرکز تقویم دانشگاه تهران در اردیبهشت 1356 همکاری خود را با این مرکز شروع کرد. از شروع طرح پژوهشی «بررسی تقویم شمسی و قمری» با استفاده از اعتبارات شورای پژوهش‌های علمی دانشگاه تهران در ماه مهر 1356، همکاری خود را با این طرح آغاز کرد.

بعد از چهار سال خدمتگزاری علمی در دانشگاه تهران در تاریخ 1 مهر 1359 بر اساس ماده‌ی 64 قانون استخدام کشوری، از خدمت در دانشگاه تهران استعفاء کرد. از این تاریخ به بعد بیشتر وقتش را در منزل به انجام کارهای پژوهشی و نگارش مقالات در زمینه‌های تقویم، علوم رایانه، تاریخ ریاضیات و نجوم صرف کرد و در کنار این کارها، به عنوان پژوهشگر آزاد در طرح یاد شده و هم‌چنین از شهریور 1360 در طرح پژوهشی «استفاده از انرژی تشعشعی خورشید و باد در روستاهای ایران» با مؤسسه‌ی ژئوفیزیک دانشگاه تهران نیز همکاری داشت.

همکاری در طرح پژوهشی «بررسی تقویم شمسی و قمری» تا 30 آبان 1360 و در طرح پژوهشی «استفاده از انرژی تشعشعی خورشید و باد در روستاهای ایران» تا 23 آذر 1360 ادامه داشت. در مهر 1361 به عنوان کارشناس در بخش تحقیقات فیزیک خورشیدی و ستاره‌شناسی مؤسسه‌ی ژئوفیزیک، به استخدام مجدد درآمد.

در طی مدت خدمتگزاری علمی در بخش تحقیقات فیزیک خورشیدی و ستاره‌شناسی مؤسسه‌ی ژئوفیزیک تا تاریخ 9 دی 1372 در زمینه‌های تقویم، اوقات شرعی، زاویه‌ی انحراف قبله، رؤیت هلال ماه، نجوم محاسباتی و علوم رایانه به پژوهش پرداخت و برنامه‌های رایانه‌ای فراوانی را در این زمینه برای مرکز تقویم مؤسسه‌ی ژئوفیزیک دانشگاه تهران نوشت و خدمات رایانه‌ای لازم را نیز ارایه کرد. در 10 دی 1372 بنا به درخواست خود از این بخش، به بخش تحقیقات زمین لرزه‌شناسی مؤسسه‌ی ژئوفیزیک دانشگاه تهران منتقل شد و به عنوان کارشناس، خدمتگزاری خود را در این بخش آغاز کرد. لازم به ذکر است که از تاریخ انتقال به بخش تحقیقات زمین‌لرزه‌شناسی تا 15 آبان 1375، فقط در حد ارائه‌ی خدمات رایانه‌ای در زمینه‌ی اوقات شرعی با مرکز تقویم مؤسسه‌ی ژئوفیزیک همکاری کرد.

در 28 تیر 1377، استاد محمدرضا صیاد، سیدمحسن قاضی میرسعید و محمد زاهد آرام به عنوان اعضای هیأت مؤسس «گروه غیرحرفه‌ای رؤیت هلال ماه‌های قمری جوان در ایران» را تأسیس کردند. از این تاریخ تا زمان حاضر، هم‌چون پرنده‌ای سبکبال و سبکبار، در آسمان نجوم غیرحرفه‌ای ایران در حال پرواز است. در طی این مدت تحول بسیار عظیمی در طرز تفکر و عملکرد علمی وی در جهت پیشبرد و ترویج دانش نجوم غیر حرفه‌ای در کشور عزیزمان ایران به وجود آمد.

بخشی از خدمات علمی و فرهنگی وی به شرح زیر است:

– کتاب:

1. تطبیق تقاویم (با همکاری دکتر محمدقلی جوانشیر خویی و دکتر ایرج ملک‌پور) موسسه‌ی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، شماره‌ی 1822، تهران، 1360، 332 صفحه
2. تقویم تطبیقی 10 ساله (با دکتر ایرج ملک‌پور)، چاپ و انتشارات اقبال، تهران، 1363، 65 صفحه
3. رؤیت هلال ماه طی سال‌های 1418-1415 هجری قمری، گزارش جامع طرح سراسری رؤیت هلال ماه‌های قمری برای ایران (با مهندس محمد باقری و مهندس حسن طارمی‌راد)، مرکز پژوهش‌های بنیادی معاونت و آموزشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر نشر بلاغ (خانه کودک)، تهران، تابستان 1378، 519 صفحه

– مقاله:

1.  جدول صلیبی تقویم خورشیدی در تعدیل جلالی، بولتن علمی انجمن ملی ستاره‌شناسی ایران، دفتر همکاری‌های علمی و پژوهشی وزارت علوم و آموزش عالی، جلد 1، نشریه‌ی 7، تهران، 1354.
2. جدول تقاویم (هجری شمسی – رصد نیمروز) در تعدیل جلالی، بولتن انجمن ریاضی ایران، جلد 8، شماره‌ی 2، تهران، 1360
3. جدول تقاویم (ژولین – گریگوری) بولتن انجمن ریاضی ایران، جلد 9، شماره‌ی 1، تهران، 1360
4. جدول‌های تطبیق تقاویم، بولتن انجمن ریاضی ایران، جلد 9، شماره‌ی 2، تهران، 1361
5. کبیسه‌های 500 ساله‌ی تقویم شمسی (با دکتر ایرج ملک‌پور) نشریه‌ی تحقیقاتی فیزیک زمین و فضا، مؤسسه‌ی ژئوفیزیک دانشگاه تهران، سال 11، شماره‌ی 1 و 2، تهران، 1361
6. معادله‌های تقویم هجری شمسی بر پایه‌ی توابع کامپیوتری FIX و MOD، نشریه‌ی تحقیقاتی فیزیک زمین و فضا، مؤسسه‌ی ژئوفیزیک دانشگاه تهران، سال 18 و 19، شماره‌ی 1 و 2، تهران، 1368 و 1369
7. تعیین نام سال شمسی در دوره‌ی 12 ساله حیوانی تقویم ترکی – مغولی، ماهنامه‌ی علمی و فنی دانشمند، سال 29، شماره‌ی 8، تهران، آبان 1370
8. برنامه تقویم هجری شمسی، ماهنامه‌ی نجوم، سال 2، شماره‌ی 4، تهران، دی 1371
9. اعلام نوروز ایرانی به عنوان روز جهانی کره‌ی زمین، ماهنامه‌ی علمی و فنی دانشمند، سال 31، شماره‌ی 3، تهران، خرداد 1372
10. جدول تقویم هجری شمسی، مجله‌ی رشد آموزشی ریاضی، سال 10، شماره‌ی پیاپی 38، تهران، تابستان 1372
11. خواجه عبدالرحمان خازنی مروزی پیشاهنگ اصلاح تقویم در ایران، نشریه‌ی بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، سال 8، شماره‌ی 1 و 2، تهران، 1372
12. تقویم هجری شمسی، ماهنامه‌ی نجوم، سال 3، شماره‌ی 11، تهران، 1 مرداد 1373
13. تقویم هجری قمری، ماهنامه‌ی نجوم، سال 4، شماره‌ی 1، تهران، مهر 1373
14. تقویم میلادی، ماهنامه‌ی نجوم، سال 4، شماره‌ی 4، تهران، دی 1373
15. تقویم روم باستان، ماهنامه‌ی نجوم، سال 4، شماره‌ی 8 و 9، تهران، اردیبهشت و خرداد 1374
16. گاهشماری دوره‌ی هخامنشی، نشریه‌ی تحقیقات اسلامی، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، سال 10، شماره‌ی 1 و 2، تهران، 1374
17. بررسی نقش مشخصه‌ی «سن هلال ماه» در پیش‌بینی رویت هلال ماه‌های قمری (با مهندس محمد باقری و مهندس حسن طارمی راد)، برگرفته از دومین گزارش علمی طرح سراسری رویت ماه‌های قمری برای ایران، ماهنامه‌ی نجوم، سال 6، شماره‌ی 3، تهران، آذر 1375
18. بررسی رؤیت هلال ماه مبارک رمضان 1417 در ایران (با مهندس محمد باقری و مهندس حسن طارمی راد)، روزنامه‌ی ایران، سال 2، شماره‌ی 566، تهران، 18 دی 1375
19. پیدایش و سیر تحول تقویم هجری شمسی، وقف – میراث جاویدان، ویژه‌ی تاریخ علم در اسلام و ایران، سال 4، شماره‌ی 3 و 4، شماره‌ی پیاپی 15 و 16، تهران، پاییز و زمستان 1375