عباس بن سعید جوهری فارابی
عباس بن سعید جوهری فارابی ریاضی‌دان و منجم ایرانی اواخر سده‌ی دوم و اوایل سده‌ی سوم هجری می باشد.
فارابی در زمان خلافت مأمون خلیفه‌ی عباسی در هندسه مشهور بود. وی از نخستین کسانی است که در جهان اسلام به رصد پرداخت. در روزگار اوایل خلافت مأمون خلیفه‌ی عباسی، شهر مرو محل تجمع دانشمندان عمدتاً ایرانی و گاه غیر ایرانی بود که مأمون آن‌ها را از اقصی نقاط امپراتوری خود برای مناظره در مسائل گوناگون علمی و فلسفی و دینی به مرو فرا می‌خواند. وی از دانشجویان جوان نیز حمایت می‌کرد. در چنین شرایطی بود که عباس بن سعید جوهری آغاز به تحصیل کرد.
وی پس از اتمام علوم مقدماتی (زبان عربی)، قرآن، ادبیات فارسی و علوم دینی به تحصیل حرفه‌ای هندسه و نجوم پرداخت و چنان در این علوم استاد شد که در رصدهای نجومی سال 214 ه.ق در بغداد و 217 ه.ق در دمشق شرکت داده شد.
روزگار تحصیل عباس بن سعید جوهری معاصر با آغاز نهضت ترجمه‌ی علوم یونانی، قبطی (مصری)، سانسکریت و پهلوی به عربی بود. پیش از آن نیز تحت تأثیر روحیه‌ی دانش در دست مأمون محافل علمی تحقیق و بحث و مناظره در دربار و جای جای مرو و خراسان تشکیل شده بود.
گرچه در منابع نامی از شاگردان و تدریس عباس بن سعید جوهری نیامده است اما به احتمال زیاد در بغداد و دمشق به تدریس نجوم و هندسه نیز می‌پرداخته است، به ویژه که کتب او در این زمینه‌ها راهنمای دانشمندان پس از خود از جمله خواجه نصیرالدین طوسی شد.
عباس بن سعید جوهری در کنار رصد نجوم، در نجوم و هندسه به مطالعه‌ی آثار یونانیان از جمله اقلیدس و شرح این آثار علاقه‌مند بود و نظریات اقلیدس را مورد موشکافی و تحلیل قرار می‌داد.
منابع، تاریخ دقیق درگذشت عباس بن سعید جوهری را بیان نمی‌کنند، اما وی احتمالاً در اواسط سده‌ی سوم هجری قمری در گذشته است.
آثار فارابی
از جمله آثار وی عبارت است از:
-
اصلاح الکتاب اقلیدس
اصل این کتاب از بین رفته است، اما خواجه نصیرالدین طوسی در رساله‌ی «الشافیه عن الشک فی الخطوط الموازیه» قسمتی از این کتب را از قول عباس بن سعید جوهری نقل کرده است.
-
زیارات فی المقاله الخامسه من کتاب اقلیدس
چند نسخه‌ی خطی از این رساله‌ی هندسی پیرامون مقاله‌ی پنجم از کتاب اقلیدس موجود است. از جمله‌ی آن نسخه‌ی خطی دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تهران در چهار صفحه به شماره‌ی 284/1 است.
-
کتاب الاشکال التی زادها فی المقاله الاولی من اقلیدس
عباس بن سعید جوهری در این کتاب برخی مسائل مربوط به هندسه را ابداع و حل کرده و به مقاله‌ی اول کتاب هندسی اقلیدس افزوده است.
-
کتاب تفسیر کتاب اقلیدس
نام این کتاب که اکنون اثری از آن در دست نیست در کتاب الفهرست اثر ابن ندیم آمده است و چنان‌که از نامش پیداست تفسیری بر کتاب اصول اقلیدس درباره‌ی هندسه است.
منابع:
1. ابوالقاسم قربانی، زندگی‌نامه ریاضی‌دانان دوره اسلامی از سده سوم تا سده یازدهم هجری، چاپ دوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1375، ص 21516
دیدگاهتان را بنویسید