ابوسهل کوهی

ابوسهل بیژن بن رستم کوهی ریاضی‌دان بزگ و در اصلیت نیز اهل طبرستان بود.

ابو سهل در ایام سلطنت عضدالدوله و شرف‌الدوله در بغداد می‌زیست. در سال 378 ه.ق به دستور شرف‌الدوله رصدخانه‌ای در بغداد بنا کرد و در آن به رصد پرداخت. در جوانی از شاگردان ابوحامد صاغانی بوده است. تاریخ وفاتکوهی را مورخان 405 ه.ق یا کمی بعد از آن دانسته‌اند.

کوهی علاوه بر آن منجمی دقیق و زبردست بود، در ریاضیات و به خصوص هندسه مقامی شامخ داشت. سارتن(برخی او را پدر تاریخ علم معرفی میکنند) نوشته است: «کوهی هم خود را مصروف آن عده از مسائلی کرد که ارشمیدس و آپولونیس طرح کرده بودند و منجر به معادلات بالاتر از درجه‌ی دوم می‌شد و بعضی از آن‌ها را حل کرد و شرایط قابل حل بودن آن‌ها را مورد بحث قرار داد. تحقیقات کوهی در این‌باره از بهترین آثار هندسی دوران اسلامی است.

از تفحص در آثار ریاضی کوهی معلوم می‌شود که وی در ریاضیات شخصیتی بارز داشته و به خصوص در هندسه استاد و زبردست بوده است و عده‌ای از بزرگترین ریاضی‌دانان دوره‌ی اسلامی به آثار و تألیفات وی استناد و اشاره کرده‌اند:

حکیم عمر خیام در رساله‌ی «جبر و مقابله» خود نوشته است: و مسأله‌ای که ابوسهل کوهی، ابوالوفای بوزجانی، ابوحامد صاغانی و جماعتی از رفقای ایشان از حل آن عاجز ماندند، این است که می‌خواهیم عدد 10 را به دو پاره تقسیم کنیم که مجموع مربعین آن‌ها به اضافه‌ی خارج قسمت پاره‌ی بزرگتر بر پاره‌ی کوچکتر هفتاد و دو شود.

بیرونی در کتاب قانون مسعودی کوهی را از بزرگان زمان خود در هندسه نامیده است و در کتاب «تحدید نهایات الاماکن» نوشته است که شرف‌الدوله، ابوسهل کوهی را به تجدید رصد مأمور ساخت و او در بغداد بنایی ساخت که قاعده‌اش قطعه کره‌ای به قطر 25 ذراع (تقریبا 5/12) بود و در مرکز آن سوراخی در سقفِ بنا، قرار داشت و نور خورشید از آن سوراخ وارد بنا می‌شد…

در کتاب «تاریخ الحکما» در مورد زندگی ابوسهل کوهی چنین آمده است:
منجمی است فاضل و کامل و به هیأت و به صنعت آلات رصدی آگاه و عالم. در دولت آل بویه و ایام عضدالدوله و بعد از آن، تقدم و تفوق وی بر اقران مسلم بود.

آثار ابوسهل کوهی

برخی از آثار ابوسهل کوهی عبارت است از:

1.  کتاب‌الاصول علی نحو کتاب اقلیدس

   قسمتی از این کتاب در کتابخانه‌ی خدیویه مصر و بخش آخر در برلین به شماره‌ی 5922 موجود است.

2. کتاب البرکار التام

   این کتاب به زبان عربی است و چند نسخه‌ی خطی آن در استانبول و لیدن و خدیویه مصر موجود است.

3.  رساله فی استخراج ضلع المسبع

   این کتاب را به نام عضدالدوله دیلمی نوشته و نسخه‌ی خطی آن در کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران موجود است.

4. طریق فی استخراج خطین بین خطین حتی تتوالا علی نسبه و قسمه الزاویه بثلثه اقسام متساویه

5. رساله فی عمل مخمس متساوی‌الاضلاح فی مربع معلوم

   شماره‌ی 1751/8 در کتابخانه‌ی مرکزی دانشگاه تهران موجود است.

6. رساله فی استخراج مساحه المجسم المکانی

7. مسئلتان هندسیتان = مسائل هندسه

8. رساله فی قسمة الزاویه المستقیمه الخطین بثلثه اقسام متساویه

9. رساله فی معرفه ما یری من السماء و البحر

10. قول علی ان فی الزمان المتناهی حرکه غیر متناهیه

    در کتابخانه‌ی ایاصوفیا در شهر استانبول ترکیه موجود است.