ابوالحسین عبدالملک بن محمد شیرازی
ابوالحسین عبدالملک بن محمد شیرازی، ریاضی‌دان و منجم ایرانی است.
وی بیشتر عمر خود را صرف مطالعه‌ی ریاضیات یونانی و نجوم کرد. از او آثاری چون تصفح المخروطات و تلخیص المجسطی به زبان عربی باقی مانده است.
در سال 511 هجری قمری با مرگ سلطان محمد بن ملکشاه سلجوقی، پسرش محمود به جانشینی او نشست، اما نتوانست در برابر حملات عمومی نیروهای خودی توسط سلطان سنجر (پادشاه قلمرو سلجوقیان به ویژه در خراسان) مقاومت نماید. بنابراین سلطان محمود بن محمد پس از ازدواج با دختر سنجر، به حکومت عراق عجم (ایران مرکزی) و عراق عرب اکتفا کرد. بنابراین دوران کودکی عبدالملک شیرازی معاصر با حکومت سلطان محمود بن محمد سلجوقی در ایران، از جمله فارس، شیراز و عراق بود.
عبدالملک شیرازی، پس از تحصیل مقدمات علوم از جمله زبان و ادبیات فارسی و عربی و علوم دینی، به طور تخصصی به مطالعه‌ی ریاضیات یونانی و نجوم پرداخت و درآن علوم به مهارت و استادی دست یافت.
ابوالحسین عبدالملک بن محمد شیرازی، در کنار تحصیل ریاضیات و نجوم به مطالعه‌ی آثار یونانیان در این زمینه‌ها علاقه‌ی بسیار داشته و نیز ترجمه‌های عربی آن‌ها را مورد تلخیص یا تصحیح قرار می‌داده است.
از معاصرین وی ابوالفتح اصفهانی، ریاضی‌دان و خلاصه کننده‌ی آثار ریاضی یونانیان در قرن پنجم و ششم است.
گر چه منابع نوشته‌اند که ابوالحسین عبدالملک بن محمد شیرازی بیشتر وقت خود را صرف مطالعه‌ی ریاضیات یونانی و نجوم می‌کرد، بعید نیست که به عنوان منجم در دربار اتابکان فارس (آل زنگی) نیز مشغول به کار بوده است.
از کارهای روزمره‌ی وی تلخیص منابع ریاضی یونانی و نگارش شرح بر ترجمه‌های عربی آن‌ها بوده است.
در منابع نامی از شاگردان عبدالملک شیرازی نیامده است اما قطب‌الدین شیرازی که صد سال پس از وی می‌زیست از آثار وی به ویژه تلخیص المجسطی بهره برده است.
عبدالملک شیرازی پیش از سال 600 هجری قمری درگذشت.
از جمله آثار وی عبارت است از:
- تصفح المخروطات
در زمان عبدالملک شیرازی ترجمه‌ی مخروطات آپولونیوس موجود بود، زیرا مخروطات را قبلاً هلال بن ابی هلال حمصی و ثابت بن قره در سده‌ی سوم هجری به عربی برگردانده بودند و ابوالفتح اصفهانی در اواخر سده‌ی پنجم و اوایل سده‌ی ششم هجری آن را به شیوه ای نیکو تحریر کرده و ملخصی از آن نیز فراهم آورده بود. عبدالملک شیرازی با استفاده از ترجمه‌های حمصی و ثابت، خلاصه‌ای از هفت مقاله‌ی مخروطات آپولونیوس تهیه کرد. - تلخیص المجسطی
عبدالملک شیرازی، المجسطی بطلمیوس را به زبان عربی تلخیص کرد و این تلخیص را در حدود یک سده بعد از وی، همشهری او قطب الدین شیرازی به زبان فارسی ترجمه کرد و آن را فن دوم از جمله چهارم علوم ریاضی کتاب «دره التاج لغر الدباج» خود قرار داد، زیرا به قول او این بهترین تلخیصی بوده که از مجسطی فراهم آورده بودند. این ترجمه در بخش دوم کتاب درة التاج چاپ وزارت فرهنگ در 238 صفحه به چاپ رسیده است.
منابع:
1. ناصر تکمیل همایون، تاریخ ایران در یک نگاه، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1381، ص 46
دیدگاهتان را بنویسید