صورت فلکی کلب اکبر

صورت فلکی سگ بزرگ یا کلب اکبر (Canis Major) مجموعه‌ای از ستارگان درخشان است و 8 سال نوری با ما فاصله دارد.

پرنورترین ستاره آسمان شب

ستاره شباهنگ، پرنورترین ستاره‌ی آسمان شب و ستاره‌ی آلفای کلب اکبر است که به نام‌های شباهنگ، تیشتر و شعرای یمانی (Sirius) نیز نامیده می‌شود. Sirius(سیروس) برگرفته از نام یونانی این لغت است که در زبان یونانی به معنی سوزاندن و مشتعل کردن می‌باشد؛ به این لحاظ که در یونان باستان این ستاره را منبع حرارت می دانستند. اصطلاح روزهای سگی در گرمای تابستان به این خاطر رسم بوده است که زمان نزدیک شدن و تماس ظاهری این ستاره با خورشید در تابستان بوده است. هزیود یکی از شاعران یونانی گفته است: شعرای یمانی از سر تا پای آدمی را آب نموده و می خشکاند.

روشنایی شعرای یمانی چقدر است؟

این ستاره پرنور ترین ستاره‌ی آسمان می‌باشد که با قدر 44/1- در آسمان می درخشد. این ستاره نسبت به ستاره‌ی سهیل که به عنوان دومین ستاره‌ی درخشان آسمان شناخته شده، دو برابر درخشنده تر است و این به خاطر فاصله‌ی نزدیک این ستاره با ما است، این ستاره با فاصله ای معادل 6/8 سال نوری، پنجمین ستاره ی نزدیک به خورشید است.
گردش ظاهری سالانه‌ی این ستاره در آسمان به لحاظ درخشندگی فوق العاده اش برای بعضی از اقوام و مصریان و از 2000 سال قبل از میلاد حکم تقویم را داشته است.

دمای شعرای یمانی

شعرای یمانی با دمای سطحی 10000 درجه‌ی کلوین ستاره‌ ای سفید رنگ است، اما به علت عبور لایه های متفاوت جو زمین و شکست نور در آنها، در هوای سرد شب های زمستانی رنگ به رنگ دیده می شود. البته رنگ این ستاره از زمانهای قدیم تاکنون تغییر کرده است. بطلمیوس و دیگر ستاره شناسان دوران باستان این ستاره را سرخ گزارش کرده اند.

همدم شعرای یمانی

شعرای یمانی ستاره‌ی دوتایی است. همدم شعرای یمانی اولین کوتوله‌ی سفیدی بود که کشف شد. آلون کلارک در سال 1241/1862، هنگامی که تلسکوپ 5/18 اینچ خود را آزمایش می کرد آن را کشف کرد. این همدم خیال انگیز، شعرای یمانی B و توله سگ نیز نامیده می شود و با قدر 4/8 می درخشد. اما به دلیل درخشندگی زیاد شعرای یمانی A ، آن را با تلسکوپ های کوچک نمی توان مشاهده کرد. قطر این ستاره فقط 3 برابر زمین است.

ستاره های کلب اکبر

ستاره‌ی بتا سگ بزرگ ستاره ای با قدر 5/2 است که تقریبا 2000 برابر خورشید درخشندگی دارد. فاصله آن از ما تقریبا 501 سال نوری است. نام عربی این ستاره مرزم به معنای جارچی است. این نام از این لحاظ است که طلوع آن نشانه از ظهور شعرای یمانی دارد. این ستاره همانند شعرای یمانی دوتایی است. همدم آن از قدر 8/9 و فاصله‌ی زاویه ای آن از ستاره‌ی اصلی 185ثانیه قوس است.

ستاره‌ی نو کلب اکبر ستاره ای سه تایی است. یکی از مولفه های آن از قدر 4 و دوتای دیگر از قدر 5 هستند. مشاهده‌ی این سه تایی زیبا با دوربین دو چشمی بسیار لذت بخش است.

ستاره‌ی سیگما ستاره ای سرخ رنگ از قدر 5/3 است که از ما 1230 سال نوری فاصه دارد. همسایه‌ی این ستاره، اپسیلون کلب اکبر است که رنگی کاملا سفید دارد و از سیگما کلب اکبر درخشان تر است.

اپسیلون کلب اکبر ستاره ای دوتایی است، با همدم هایی از قدرهای ۵/۱ و 8 که با فاصله‌ی زاویه ای 5/7 ثانیه قوس از هم قرار گرفته اند.

ستاره‌ی اتا کلب اکبر یک ابرستاره واقعی است که در این صورت فلکی به سادگی دیده می شود. اتای کلب اکبر با 100000 بار درخشندگی بیشتر از خورشید ما، در آسمان ستاره ای متوسط با قدر 4/2 و در فاصله 3261 سال نوری قرار دارد.

ستاره‌ی دلتا کلب اکبر ستاره‌ی جالب توجه ای است که در عربی آن را وزن( Wezen ) می نامند. علت این نامگذاری روشن نیست ولی وزن تقریبی آن 10 برابر خورشید تخمین زده شده است.

شاید بهتر بود لقب وزن را به ستاره‌ی بسیار سنگین اتای کلب اکبر می دادند که از آن هم سنگین تر است. این ستاره یک ابرغول است و 50000 برابر خورشید درخشندگی دارد. با اینکه 1812 سال نوری با ما فاصله دارد ولی قدرش 8/1 است. اگر شعرای یمانی با فاصله‌ی 8 سال نوری از ما را می توانستیم به فاصله ای منتقل کنیم که دلتا یا اتای کلب اکبر قرار دارد، آنگاه قدر شعرای یمانی 10 یا 11 می رسید که در حد دید با چشم غیر مسلح نبود. برعکس اگر امکان داشت این دو ستاره را به جای شعرای یمانی بنشانیم، درخشش آنها در حدود نصف درخشش ماه بود، در نتیجه شب هایی که در بالای افق می درخشیدند، زمین به تاریکی واقعی نمی رسید.

ستاره مو کلب اکبر یک ستاره‌ی دوتایی است از قدرهای 5/4 و 8 که 918 سال نوری با ما فاصله دارند و ستاره‌ی پرنورتر از رده‌ی طیفی G5 و دیگری از رده A2 است. جدایی زاویه ی آنها 3 ثانیه قوس است.

تاو کلب اکبر ستاره ای سه‌تایی است. همدم های آن از قدرهای 5/4، 10 و 11 هستند. که در حدود 3261 سال نوری با ما فاصله دارند. این ستاره 30000 برابر خورشید درخشندگی دارد.

رصد صورت فلکی کلب اکبر

صورت فلکی سگ بزرگ در جنوب شرق صورت فلکی جبار (Orion) واقع است. این صورت فلکی دارای دو خوشه‌ی باز بسیار زیبا است که با تلسکوپ های کوچک هم به خوبی دیده می شوند.

برجسته ترین خوشه‌ی باز این صورت فلکی M41 یا NGC2287 است. M41 سطحی معادل قرص ماه را در آسمان می پوشاند و 4 درجه جنوب ستاره‌ی شعرای یمانی قرار دارد.

در شرایط خوب ستاره شناسی(خارج از شهر و بدور از آلودگی نوری) حتی با چشم غیر مسلح نیز به صورت لکه ای مه آلود قابل مشاهده است. ارسطو دانشمند معروف یونانی در 325 سال قبل از میلاد نیز به آن اشاره کرده است.

اگر به دور از نور شهر ها رصد کنید مشاهده‌ی این خوشه با چشم غیر مسلح ملاک خوبی برای سنجش شفافیت آسمان و همچنین تیزبینی شماست.

امروزه می دانیم  M41، شامل بیش از 50 ستاره‌ی غول از قدر 7 است که با رنگهای زرد، سفید یا آبی-سفید و نارنجی می درخشند. درخشان ترین ستاره M41 اندکی درخشان تر از قدر 7 است و 20 ستاره درخشانتر از قدر 10 هستند. قدر مجموع خوشه 5/4 است. به همین دلیل در دوربین دو چشمی ۱۰x۵۰ نیمی از ستاره های خوشه مشاهده می شوند و با تلسکوپ های کوچک ستاره های بیشتری از آن را مشاهده می کنید. اگر بخواهید سرتاسر خوشه را ببینید باید از بزرگنمایی کم استفاده کنید. دقت کنید که ستاره ها چگونه به صورت زنجیر وار به صورت خوشه قرار گرفته اند. اگر کمی دقت کنید 4 ستاره‌ی درخشان M41 را به شکل ذوزنقه ای زیبا می بینید.

قطر زاویه ای M41 ، سی وهشت دقیقه قوس است (بزرگ‌تر از قرص کامل ماه) به همین دلیل بهتر است در رصد با تلسکوپ از بزرگنمای کم استفاده کنید تا کل خوشه را در میدان دید ببینید.

خوشه‌ی NGC 2362 خوشه‌ی باز دیگری متراکم تر از خوشه M41 ، با مرکزیت ابرغول آبی از قدر 4 به نام تاو از صورت فلکی کلب اکبر است. این خوشه به راستی جواهری در میان خوشه های باز صورت فلکی سگ بزرگ است. خوشه‌ی NGC 2362 شامل 60 ستاره با قدر بین 4 تا 11 قابل دید از درون تلسکوپ های کوچک است. این خوشه 5000 سال نوری از خورشید ما فاصله دارد.

در کنارخوشه‌ی  NGC 2362 ، خوشه‌ی باز دیگری به نام NGC 2354  قرار دارد .ستاره‌ی قدر دوم دلتا کلب اکبر کمک خوبی برای یافتن این خوشه‌ی باز است. این خوشه تنها در 5/1 درجه‌ی شمال شرق ستاره‌ی دلتا کلب اکبر قرار دارد. این خوشه با پهنای 20 دقیقه، 100 ستاره ای از قدر 9 و حتی کم نورتر را شمال می شود. البته قدر مجموع آن ۵/۶ است. اگر از دوربین دو چشمی استفاده می کنید کافی است ستاره‌ی دلتا را در میدان دید داشته باشید. مسلما” خوشه را مانند لکه ای غبار آلود مشاهده می کنید. تلسکوپ 10 سانتی متری و بزرگ‌تر، ستاره های درخشان خوشه را تفکیک می کند.

در حدود 8 درجه شرق ستاره‌ی شعرای یمانی خوشه‌ی باز NGC 2360 قرار دارد. این خوشه فشرده 80 ستاره دارد. قدر مجموع آن 2/7 و قطر زاویه ای آن 13 دقیقه است.

خوشه‌ی باز NGC 2243 نیز در شمال شرقی صورت فلکی سگ بزرگ در 3/1 درجه لاندا سگ بزرگ قرار دارد. این خوشه قدر مجموع 10 دارد. با تلسکوپ های بالاتر از 12 اینچ ممکن است بیش از 100 ستاره‌ی آن تفکیک شود. اما با تلسکوپ های کوچک (10 سانتی متری) تنها یک یا دو ستاره‌ی آن در توده ای مه آلود مشاهده می شود.

سحابی اردک NGC 2359 که گاهی اوقات آن را گاو هلمت نیز می نامند یکی از اجرام غیر ستاره ای قابل توجه در سگ بزرگ است. این سحابی در 4/3 درجه شمال شرقی ستاره‌ی گاما کلب اکبر قرار گرفته است. این سحابی بسیار کم نور اما با رشته های مارپیچش بسیار گسترده (8 دقیقه) می‌باشد. ستاره‌ی مرکزی آن ولف رایت ستاره ای از قدر 11 است.