حسین امیدیانی، عضو پیوسته انجمن نجوم ایران در گفت‌وگو با خبرگزاری ایکنا، با اشاره به توجه مفسران قرآن کریم به مباحث نجوم و کیهان‌شناسی گفت: مفسران از آغاز به مباحث نجوم و کیهان‌شناسی عنایت ویژه‌ای داشتند و وقتی به آیاتی که اشاره به مباحث خلقت زمین و آسمان دارد، می‌رسیدند مطالبی مختص زمان خود مطرح می‌کردند.
وی افزود: در قرآن کریم ۷۵۰ آیه راجع به علوم طبیعی و تجربی از جمله خلقت زمین و آسمان و کوه و گیاهان و موجودات است که از این میان حدود ۱۵۰ آیه آن راجع به نجوم و کیهان‌شناسی است؛ از آنجا که قرآن کریم، کتاب هدایت است و خداوند در قرآن کریم، بشر را مورد خطاب قرار داده است، این آیات گاهی به صورت تمثیل، گاه به صورت تذکر و گاه به صورت سؤال مطالبی را مطرح می‌کند تا ذهن بشر را نسبت به خلقت کنجکاو کند.
این پژوهشگر نجوم و کیهان‌پژوهی با بیان اینکه از خلقت به عنوان آیات الهی یاد شده است، گفت: در فرازی از دعای جوشن کبیر می‌خوانیم که «یَا مَنْ فِی الْآفَاقِ آیَاتُهُ؛ یَا مَنْ فِی الْآیَاتِ بُرْهَانُهُ»؛ یعنی در آفاق و آسمان‌ها و کهکشان‌ها نشانه‌هایی از خداست که از این نشانه‌ها می‌توان به برهان خداشناسی رسید.
وی اظهار کرد: خداوند در برخی آیات خلقت آسمان‌ها را به رخ انسان می‌کشد؛ به عنوان مثال در آیه ۴۰ سوره غافر می‌فرماید «لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَکْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ»؛ در آیه تأکید شده است که آفرینش آسمان و زمین بزرگ‌تر و مهم‌تر از خلقت فیزیکی انسان است اما بیشتر مردم این معنا را درک نمی‌کند. در سوره ملک نیز اشاره شده است که «الَّذِی خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا مَّا تَرَى فِی خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِن تَفَاوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى مِن فُطُورٍ». بر این اساس در خلقت پروردگار نمی‌توان بی‌نظمی، سستی و ناهماهنگی دید؛ خداوند در این آیه به انسان توصیه می‌کند که در آفرینش آسمان‌ها دقت کند و بارها بنگرد. چشم‌ها خسته می‌شود اما در خلقت پروردگار ناهماهنگی و سستی دیده نمی‌شود.

افزایش علم بشر بر مجهولات می‌افزاید

امیدیانی افزود: مولانا این مطلب را به زیبایی گفته است که «یک نظر قانع مشو زین سقف نور؛ بارها بنگر ببین هل من فطور».
وی خاطرنشان کرد: ۵۰ سال است که تلسکوپ‌های زمینی چه از نوع عدسی و چه از نوع رادیویی کار می‌کنند؛ تلسکوپ‌های فضایی نیز مانند «هابل» بیش از ۲۰ سال است که در فضا فعال هستند اما هنوز نتوانسته‌اند بی‌نظمی و ناهماهنگی در آسمان‌ها مشاهده کنند.
عضو پیوسته انجمن فیزیک ایران با بیان اینکه با اضافه شدن علم بشر، مجهولات انسان نیز اضافه می‌شود، گفت: پیشرفت‌های بشر نظم حاکم بر دنیا را نشان می‌دهد اما از سوی دیگر به این نکته پی می‌برد که به بسیاری از مطالب دست پیدا نکرده است.
وی به آیات دیگری از قرآن کریم در رابطه با خلقت زمین و آسمان‌ها اشاره کرد و افزود: در سوره نازعات خداوند از انسان می‌پرسد «أَأَنتُمْ أَشَدُّ خَلْقًا أَمِ السَّمَاء بَنَاهَا»؛ ای انسان آیا خلقت تو شدیدتر است یا خلقت آسمان‌ها و کهکشان‌ها؛ همان انسانی که در چگونگی دوباره متولد شدن خود تردید دارد. در سوره قاف نیز خداوند گله می‌کند که «أَفَلَمْ یَنظُرُوا إِلَى السَّمَاء فَوْقَهُمْ کَیْفَ بَنَیْنَاهَا» آیا نمی‌بینید که بالای سرتان چه خلق کردم. آنچه در این آیه مستتر است این است که خداوند از انسان می‌خواهد به آسمان نگاه کنید؛ آن هم نگاه علمی و توأم با تفکر و تدبر.

تولید علم از سوی دانشمندان مسلمان تحت تاثیر قرآن

امیدیانی اظهار کرد: به همین دلیل است که دوران شکوفایی تمدن اسلامی را شاهد بودیم؛ دانشمندان اسلام به تأسی از قرآن کریم در حوزه نجوم تأثیرگذار شدند و تولیدکننده علم بودند.
عضو پیوسته انجمن نجوم ایران با اشاره به تأسیس رصدخانه مراغه از سوی خواجه نصیرالدین طوسی گفت: این رصدخانه به‌گونه‌ای بوده است که امروز پروفسور عبدالسلام، برنده جایزه نوبل فیزیک می‌گوید افتخار می‌کنم که رصد خانه‌ای که در زمان خود بی‌نظیر بود توسط خواجه نصیر به عنوان یک دانشمند مسلمان احداث شده است.
وی افزود: خواجه نصیر بعد از احداث رصدخانه و کتابخانه‌ای در کنار آن، ابزارآلات نجوم و دانشمندان و ریاضی‌دانان را از سراسر جهان جمع کرد؛ همانطور که امروز «ناسا» دانشمندان سراسر جهان را گرد خود جمع کرده است.
امیدیانی همچنین گفت: از سوی دیگر می‌بینید که کاشف کهکشان «آندرومدا» یا «امرأه‌المسلسله» عبدالرحمن صوفی رازی، منجم ایرانی بود که حدود ۷۰۰ سال پیش آدرس آن را در کتاب «صورالکواکب» ثبت کرده است.
وی گفت: کهکشان اندرومدا با چشم معمولی قابل رویت است؛ غباری است که بطلمیوس در کتاب المجسطی آن را ندیده است؛ بعدها که دانشمندان این جرم را با تلسکوپ شناسایی کردند متوجه شدند که این کهکشان اتفاقاً نزدیک‌ترین کهشکان به راه شیری است. یک مستند آمریکایی که در سال ۲۰۱۴ تولید شده نیز این مطلب را مطرح کرده که این کهکشان برای اولین بار از سوی یک دانشمند ایرانی شناسایی شده است.

ابن هیثم؛ اولین نظریه‌پرداز در زمینه نور

امیدیانی با اشاره به نامگذاری سال به عنوان سال جهانی نور گفت: در رابطه با نور نیز اولین شخصی که به ارائه نظریه پرداخت، ابن‌هیثم بود.
این پژوهشگر نجوم و کیهان‌پژوهی تأکید کرد: همانطور که در گذشته دانشمندان مسلمان به تأسی از قرآن کریم به کارهای علمی پرداختند، امروز نیز لازم است این مسیر طی شود.
وی در پاسخ به این شبهه که شکوفایی علمی جامعه اسلامی در آن دوره تحت تأثیر علم بود یا ترجمه آثار دیگران گفت: پیامبر(ص) در مواجهه با اسرای جنگی از آنها می‌خواست تا به چند نفر از مسلمانان سواد خواندن و نوشتن بیاموزند تا آزاد شوند؛ از سوی دیگر به مسلمانان توصیه می‌کنند دنبال علم بروید حتی اگر در چین به عنوان دورترین نقطه جهان باشد؛ و همچنین تأکید داشتند که علم بر هر مرد و زنی واجب است.
امیدیانی ادامه داد: طبیعی است که برای فراگیری علم باید به کتب علمی روز مراجعه شود؛ اگر کتاب علمی آن روز «المجسطی» است، مسلمان‌ها آن را می‌گیرند و ترجمه می‌کنند تا کار علمی کنند؛ منتها انگیزه اصلی را اسلام و قرآن می‌دهد چرا که تأکید دارد باید به دنبال علم و دانش رفت.
وی با بیان اینکه اسلام در رابطه با علم جهانی برخورد کرده است، گفت: روزی خیام در حال مطالعه «المجسطی بود که رهگذری با طعنه از او می‌پرسد چه می‌خوانی؛ خیام نیز پاسخ می‌دهد دارم «أَفَلَمْ یَنظُرُوا إِلَى السَّمَاء فَوْقَهُمْ کَیْفَ بَنَیْنَاهَا» می‌خوانم. یعنی اگر بخواهم این آیه از قرآن را اجرایی کنم باید ببینم علم نجوم چه گفته است. ما در زمینه علمی دُگم نیستیم که بگوییم هر چه ما گفتیم درست است؛ علم هرجا باشد سراغش می‌رویم تا پیشرفت کنیم.

دلایل پیشرفت علم نجوم در میان دانشمندان مسلمان

عضو پیوسته انجمن نجوم ایران با اشاره به دلایل پیشرفت دانشمندان مسلمان در علم نجوم گفت: در این رابطه باید به این نکته توجه کنیم که مبنای عبادات روزمره مسلمانان طلوع و غروب آفتاب است. امروز اوقات شرعی از سوی رادیو و تلویزیون اعلام می‌شود اما در آن روزگار این رسانه‌ها وجود نداشت و نگاه مردم به آسمان بود یعنی باید طلوع و غروب آفتاب محاسبه می‌شد؛ تعیین قبله نیز در نقاط مختلف نیاز به محاسبات علمی داشت و یا برای دیدن هلال ماه رمضان و یا هلال ماه شوال نگاه مسلمانان به آسمان است.
وی ادامه داد: به این ترتیب مسلمانان برای عبادات خود نیاز داشتند به آسمان توجه داشته باشند و این کار را جدی گرفتند و فراتر از ماه و خورشید را مورد بررسی قرار دادند تا جایی که نام صور فلکی را مسلمانان گذاشتند و امروزه برخی در اروپا همین نام‌های عربی را به کار می‌برند.
امیدیانی خاطرنشان کرد: در اثر همین کارهای علمی بود که دوران شکوفایی علمی مسلمانان شکل گرفت و اروپاییان به سمت ترجمه آثار مسلمانان از عربی به لاتین روی آوردند و علم کم‌کم از جامعه اسلامی به سمت اروپا رفت.

معارف قرآن و موضوع علمی «بیگ بنگ»

وی با اشاره به مطابقت آیات قرآن با علوم روز گفت: در مورد خلقت آسمان‌ها در سوره انبیا آیه ۳۰ آمده است «أَوَلَمْ یَرَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ کَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا»؛ یعنی آسمان‌ها و زمین به هم پیوسته بودند و ما آنها را از هم شکافتیم؛ علامه طباطبائی در تفسیر المیزان ذیل این آیه می‌گوید جهان ابتدا به صورت متصل‌الاجزا و متراکم بوده و تمایزی بین زمین و آسمان و کوه و دریا نبوده و بعداً از هم جدا شدند و به صورت منفصل‌الاجزا در آمده‌اند. در تفسیر نمونه نیز گفته شده است که جهان ابتدا به صورت متراکم بوده تا اینکه از هم شکافته شده است.
عضو پیوسته انجمن نجوم ایران افزود: در تفاسیری که امروزه به صورت موضوعی تهیه می‌شود استنباطی از مبحث «بیگ‌بنگ» یا انفجار بزرگ مطرح شده مبنی بر اینکه جهان ابتدا در ذره‌ای به هم فشرده متراکم بوده و انفجار بزرگی حدود ۷/۱۳ میلیون سال پیش رخ داده است. پس آغاز جهان از یک انفجار بزرگ شروع می‌شود و پیش از آن به صورت فشرده و پیوسته بوده است.

وی تصریح کرد: هرچند مفسران در آثار خود کاری به موضوع بیگ‌بنگ نداشتند اما می‌توان علم روز را به استخدام آیات قرآن در آورد تا فهم بیشتری از آیات قرآن ارائه کرد. همانطور که بزرگان گفته‌اند هر کس از علوم زمانه خود بیشتر اطلاع داشته باشد از قرآن بهره بیشتری دریافت می‌کند.
امیدیانی به نمونه دیگری اشاره کرد و گفت: در آیه ۴۷ سوره ذاریات نیز آمده است «وَالسَّمَاء بَنَیْنَاهَا بِأَیْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ». در این آیه آمده است که ما آسمان را خلق کردیم و همواره آن را گسترش می‌دهیم. بر اساس این آیه جهان در حال بزرگ‌تر شدن است. یعنی آن زمان که این آیه نازل شده در حال گسترش بوده و الان نیز گسترده‌تر می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: در سال ۱۹۲۹ ادوین هابل کشف کرد که کهکشان‌ها در قالب خوشه‌های کهکشانی در حال دور شدن از یکدیگر هستند بنابراین جهان در حال گسترش پیدا کردن است؛ نظریه هابل بر این اساس بود که کهکشان‌ها وقتی دورتر می‌شوند طیف نوری‌شان رو به قرمز می‌رود. به لحاظ فیزیکی اگر جسمی نورانی به زمین نزدیک شود، طیبفش به سمت رنگ آبی و اگر دور شود به سمت رنگ قرمز می‌رود. امروز این نظریه بعد از گذشت ۸۰ سال به اثبات رسیده است و مفسران ذیل این آیه بحث انبساط عالم را مورد استفاده قرار می‌دهند. شورای تفسیر قاهره نیز چند سال پیش این بحث را ذیل آیه ۴۷ سوره ذاریات آورده است.
عضو پیوسته انجمن فیزیک ایران گفت: با مشاهده این نمونه‌ها نباید از یک سو علم‌زده شویم و یا از سوی دیگر علم را کنار بگذاریم و بگوییم قرآن گزاره علمی ندارد؛ قرآن کریم سرشار از گزاره‌های علمی است همانطور که در سوره تکویر آمده است «إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ؛ وَإِذَا النُّجُومُ انکَدَرَتْ» خورشید می‌میرد؛ ستاره‌های دیگر نیز می‌میرند. زمانی که این موضوع مطرح شد کسی از مرگ ستارگان اطلاعی نداشت اما امروز یکی از فصول کتب کیهان‌شناسی «مرگ ستارگان» است.

قسم قرآنی به فواصل ستارگان

وی به موضوع فاصله‌های ستارگان و انعکاس آن در قرآن کریم اشاره کرد و گفت: فاصله زمین تا ماه حدود ۴۰۰ هزار کیلومتر است؛ فاصله زمین تا خورشید ۱۵۰ میلیون کیلومتر است؛ فاصله زمین تا اولین ستاره خارج از منظومه شمسی اگر بخواهیم با سفینه‌ای مثل آپولو بریم که ۴ روزه به کره ماه رسید، یک میلیون سال فاصله است و اگر با سرعت نور برویم، بیش از ۴ سال طول می‌کشد. قطر کهکشان راه شیری را اگر با سرعت نور طی کنیم ۱۱۰ هزار سال طول می‌کشد. از کهکشان راه شیری تا کهشکان اندرومدا نیز که نزدیک‌ترین کهکشان است، با سرعت نور باید ۲ میلیون سال را در راه باشیم.
امیدیانی با بیان اینکه تلسکوپ هابل کهکشانی شناسایی کرده است که فاصله‌اش با ما ۲/۱۳ میلیارد سال نوری است، گفت: عمر زمین ۵/۴ میلیار سال است؛ یعنی وقتی نور آن کهکشان به سمت زمین راه افتاده، هنوز زمین خلق نشده بود. خداوند این زمین و آسمان را در ۶ مرحله خلق کرد و با توجه به آنچه که گفته شد، مرحله‌ای بوده که زمین وجود نداشته است.
وی ادامه داد: خداوند در سوره واقعه که می‌فرماید «فَلَا أُقْسِمُ بِمَوَاقِعِ النُّجُومِ؛ وَإِنَّهُ لَقَسَمٌ لَّوْ تَعْلَمُونَ عَظِیمٌ؛ إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِیمٌ» به جایگاه و فواصل ستارگان سوگند یاد کرده است و تأکید می‌کند که بدانید این سوگند بزرگی است و پس از آن عظمت قرآن کریم را به رخ می‌کشاند.
عضو پیوسته انجمن نجوم ایران با تأکید بر ضرورت بیان علوم روز در کنار آیات قرآن کریم گفت: قرار نیست چیزی را به قرآن تحمیل کنیم اما وقتی به این آیات می‌رسیم اگر این مثال‌ها نزنیم جفا کرده‌ایم. قرآن ورای علم است اما علم را می‌توان به استخدام آیات قرآن دربیاوریم تا مطالب را بهتر دریافت کنیم.
وی با اشاره به شناخته‌های امروز علم نجوم گفت: حدود ۱۰۰ میلیارد کهکشان وجود دارد که یکی از آنها راه شیری است؛ حدود ۳۰۰ هزار میلیارد میلیارد ستاره شناسایی شده که یکی از آنها خورشید است و خدا می‌داند چقدر سیاره وجود دارد که یکی از آنها زمین است.
امیدیانی در مورد دلیل نداشتن آمار دقیق از سیاره‌ها گفت: سیارات ریز هستند و نوری از خود ندارند برای همین شناسایی آنها با تلسکوپ مشکل است با این حال حدود ۱۸۰۰ سیاره شناسایی شده است.

علم نجوم در پیچ و تاب الفبای خلقت زمین و آسمان

وی با تأکید بر اینکه بشر در ابتدای راه نجوم و کیهان‌شناسی قرار دارد، گفت: امروز در دوران «پیش‌کودکستانی» هستیم؛ یعنی هنوز در الفبای خلقت زمین و آسمان هستیم؛ آن هم آسمانی که گفته می‌شود آسمان اول است.
این پژوهشگر نجوم و کیهان‌پژوهی افزود: فیزیک‌دانان معتقدند آنچه در نجوم و کیهان‌شناسی شناخته شده ۴ درصد عالم است؛ ۲۶ درصد آن ماده تاریک است و ۷۰ درصد آن انرژی تاریک است که نمی‌دانیم جنسش چیست. بنابراین از بیشتر عالم خبر نداریم و همه اینها «یک فروغ رخ ساقی ا ست که در جام افتاد»!
وی تصریح کرد: اگر اینها را بدانیم آن وقت زمانی‌که در نماز با معرفت بیشتری می‌گوییم «الحمدلله رب‌العالمین».
امیدیانی در پایان با اشاره به آیات ۱۹۰ و ۱۹۱ سوره آل عمران گفت: خداوند در آیه «إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلاَفِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ لآیَاتٍ لِّأُوْلِی الألْبَابِ» می‌فرماید نشانه‌هایی در آسمان‌ها و زمین و اختلاف شب و روز وجود دارد که برای اهل خرد است؛ خرمندان کسانی هستند که «الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىَ جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ»؛ کسانی که در هر حال خدا را یاد می‌کنند و «یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ».