خوارزمی
ابوجعفر محمد بن موسی خوارزمی از دانشمندان بزرگ ریاضی و نجوم می‌باشد. از زندگی خوارزمی چندان اطلاع قابل اعتمادی در دست نیست، جز این که وی در حدود سال 780 میلادی در خوارزم (خیوه کنونی) متولد شد. شهرت علمی وی مربوط به کارهایی است که در ریاضیات به خصوص در رشته‌ی جبر انجام داده به طوری که هیچ یک از ریاضی‌دانان قرون وسطی مانند وی در فکر ریاضی تأثیر نداشته‌اند. وی به هنگام خلافت مأمون، عضو دارالحکمه‌ی بغداد گردید.
آثار خوارزمی
خوارزمی کارهای دیونانتوس را در رشته‌ی جبر دنبال کرد و به بسط آن پرداخت و خود نیز کتابی در این رشته نوشت. «الجبر و المقابله» که به مأمون تقدیم شده کتابی است درباره‌ی ریاضیات مقدماتی و شاید نخستین کتاب جبری باشد که به عربی نوشته شده است. دانش‌پژوهان بر سر این‌که چه مقدار از محتوای کتاب از منابع یونانی، هندی و عبری گرفته شده است اختلاف نظر دارند. معمولاً در حل معادلات دو عمل معمول است، خوارزمی این دو را تنقیح و تدوین کرد و از این راه به وارد ساختن جبر به مرحله‌ی علمی کمک شایانی انجام داد. اثر ریاضی دیگری که چندی پس از جبر نوشته شد، رساله‌ای است مقدماتی در حساب که ارقام هندی (یا به غلط ارقام عربی) در آن به کار رفته بود و نخستین کتابی بود که نظام ارزش مکانی را (که آن نیز از هند بود) به نحوی اصولی و منظم شرح می‌داد.
اثر دیگری که به مأمون تقدیم شد زیج‌السند هند بود، «مکه» نخستین اثر اخترشناسی عربی است که به صورت کامل بر جای مانده و شکل جداول آن از جداول بطلمیوس تأثیر پذیرفته است. کتاب صورت الارض اثری در زمینه‌ی جغرافیا که اندک زمانی بعد از سال 195-196 ه.ق نوشته شد و تقریباً فهرست طول‌ها و عرض‌ها همه‌ی شهرهای بزرگ و اماکن را شامل می‌شود. این اثر احتمالاً مبتنی بر نقشه‌ی جهان‌نمای مأمون است (که شاید خود خوارزمی هم در تهیه‌ی آن کار کرده باشد) این کتاب از بعضی جهات به خصوص در قلمرو اسلام دقیق‌تر از اثر بطلمیوس بود. تنها اثر دیگری که بر جای مانده است رساله‌ی کوتاهی درباره‌ی تقویم یهود است. خوارزمی دو کتاب نیز درباره‌ی اسطرلاب نوشت.
تعداد آثار علمی خوارزمی کم ولی از نفوذ بی‌بدیل برخوردارند. رساله‌ی خوارزمی درباره‌ی ارقام هندی پس از آن‌که در قرن دوازدهم به لاتین ترجمه و منتشر شد، نفوذی عمده بر جبر قرون وسطایی داشت. نام خوارزمی با هر کتابی که درباره‌ی حساب جدید نوشته می‌شد همراه بود و از آن جا بود که اصطلاح جدید الگوریتم به معنی قاعده‌ی محاسبه می باشد، کتاب جبر و مقابله‌ی خوارزمی که به عنوان الجبرا به لاتین ترجمه گردید باعث شد که همین کلمه در زبان‌های اروپایی به معنای جبر بکار رود. نام خوارزمی هم در ترجمه به جای الخوارزمی به صورت الگوریتمی تصنیف گردید و الفاظ آلگوریسم و نظایر آن‌ها در زبان‌های اروپایی که به معنی فن محاسبه‌ی ارقام یا علامات دیگر است مشتق از آن می‌باشد.
ارقام هندی که به غلط ارقام عربی نامیده می‌شود از طریق آثار فیبوناتچی به اروپا وارد گردید. همین ارقام، انقلابی در ریاضیات به وجود آورد و هرگونه اعمال محاسباتی را مقدور ساخت. کتاب جبر خوارزمی قرن‌ها در اروپا مأخذ و مرجع دانشمندان و محققین بوده و یوهانس هیسپالنسیس و گراردوس کرموننسیس و رابرت چستری در قرن دوازدهم هر یک از آن را به زبان لاتین ترجمه کردند. نفوذ کتاب زیج‌السند چندان زیاد نبود، اما نخستین ترجمه‌ی لاتین آن به همت آدلاردباثی در قرن دوازدهم به غرب رسید.
از کارهای دیگر خوارزمی تهیه‌ی اطلسی از نقشه‌ی آسمان و زمین و هم‌چنین اصلاح نقشه‌های جغرافیایی بطلمیوس بود. جغرافیای وی تا اواخر قرن نوزدهم در اروپا ناشناخته ماند. از دیگر کتب مهم و ارزنده‌ی خوارزمی کتاب مفاتیح‌العلوم است. خوارزمی در حدود سال 848 میلادی مطابق با 232 هجری قمری در گذشت.
دیدگاهتان را بنویسید