رویارویی (مقابله) در نجوم:
مقابله یا رویارویی در نجوم موقعیتی است که یک جرم آسمانی مثلا یک سیاره از دید ناظر زمین نسبت به خورشید در نقطه مقابل قرار می‌گیرد. به نحوی که جرم آسمانی مذکور با زمین و خورشید در یک خط و زمین در میان آن دو قرار می‌گیرد.
طی این وضعیت هنگام غروب خورشید، سیاره در نقطه مقابل طلوع میکند و کل طول شب در آسمان یافت می‌شود. در واقع سیاره در این وضعیت، تقریباً نزدیک‌ترین فاصله خود به زمین را دارد؛ در چنین زمانی سیاره در درخشان‌ترین وضعیت خود است و جزئیات بیشتری را میتوان از طریق تلسکوپ‌ها مشاهده کرد.
کیوان دومین سیاره بزرگ منظومه شمسی است که به دلیل حضور حلقههای فوق العاده زیبایش، ارباب حلقهها نام دارد. در شهریور ماه 1403 شاهد منظره رویارویی این سیاره در وضعیت مقابله خواهیم بود. واحد فناور رصدگر عمق آسمان تمامی دوستداران آسمان را به مشاهده زیبایی‌های این سیاره با تلسکوپ و تجهیزات متنوع خود فرا می‌خواند. بهتر است شما نیز خود را برای شب زنده داری آماده کنید، زیرا این فرصت، بهترین زمان از سال برای مشاهده زحل است و البته نبودن نورهای مزاحم محیطی شرط اصلی برای یک رصد خوب محسوب شده و در اصل، اگر نور مصنوعی محیط را حذف کنیم ما قادر خواهیم بود یک زحل کامل را ببینیم.
به زودی شاهد مقابله زیباترین سیاره سامانه خورشیدی (زحل) خواهیم بود. جهت اطلاعات بیشتر در مورد رصد نجومی “کیوان در مقابله”، می‌توانید از اینجا ثبت نام کنید.
سیاره
هر جرم کروی شکلی که بدون واسطه به گرد ستاره مادر بچرخد و مدار خود را از وجود اجرام کوچک‌تر پاکسازی کند، سیاره نامیده می‌شود. سیارات ممکن است گازی، یخی یا صخرهای باشند. درونی‌ترین و نزدیک‌ترین سیاره به ستاره خورشید، تیر یا عطارد نام دارد (جهت کسب اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید).
سیاره کیوان (زحل)
قطر کیوان حدود 10 برابر قطر زمین و جرم آن 95 برابر جرم زمین می‌باشد. چگالی آن کم‌تر از آب و تنها 700 کیلوگرم بر متر مکعب است. رنگ آن زرد کم‌رنگ و گاه کم نورتر از “بهرام” است. در نزدیک‌ترین وضعیت، روشنایی آن به 3/0- میرسد. فاصله کیوان تا خورشید، یک بیلیون و 429 میلیون کیلومتر است و با سرعتی حدود ده کیلومتر در ثانیه، 5/29 سال طول می‌کشد تا آن را یک بار دور بزند. مدت حرکت وضعی آن حدود10 ساعت و 15 دقیقه است و به خاطر این سرعت چرخش در ناحیه استوایی برآمده و در قطب‌ها فرو رفته است. اندازه قطر آن در ناحیه استوایی حدود 11 هزار کیلومتر بیشتر از قطب‌هاست.
جو کیوان از 94 درصد هیدروژن و 6 درصد هلیم تشکیل شده و در بخش‌های پایین‌تر آن مقادیر بسیار کمی آمونیاک و متان نیز وجود دارد. کیوان با وجود داشتن حجمی 744 برابر حجم زمین، فقط 95 برابر سنگین‌تر از آن است و این به علت وجود عناصر سبکی است که سیاره را می‌سازند. ساختمان درونی کیوان به مشتری شباهت دارد. به دلیل اندازه کوچک‌تر آن، لایه‌ی هیدروژن فلزی به ضخامت این لایه در مشتری نیست تابش گرمایی کیوان، 8/2 برابر شار ورودی از خورشید است. گرمای اضافه از تفریق هلیوم سرچشمه می گیرد. اتمهای هلیوم به تدریج به درون سیاره فرو میروند و انرژی پتانسیل آزاد شده به صورت یک تابش گرمایی تابیده می‌شود. فراوانی هلیوم در جو کیوان، تنها نصف مشتری است. در کیوان نیز شبیه به مشتری بادهای قوی یا جریانهای جت مانند وجود دارد، اما کیوان به اندازه مشتری رنگارنگ نیست.
مشخصه‌های ابرها در کیوان کم‌تر از مشتری است، چرا که یک غبار متشکل از هیدروژن، آمونیاک و متان روی قله ابرها شناور است. به علاوه، کیوان نسبت به مشتری در فاصله دورتری از خورشید قرار دارد و بنابراین سهم انرژی آن متفاوت است. برجسته‌ترین مشخصه کیوان، سامانه حلقههای باریک آن است که در صفحه استوای آن قرار دارد. این حلقهها را گالیله در سال 1610 دیده بود اما پس از 45 سال، کریستین هویگنس دریافت که بر خلاف تصور گالیله، آنها واقعا حلقه هستند. در سال 1857، جیمز کلرک ماکسول به صورت نظری نشان داد که حلقهها نمی‌توانند یکپارچه و جامد بوده و باید از ذرات ریز تشکیل شده باشند.
حلقهها از یخ آب معمولی درست شده‌اند، با اندازه‌هایی از میکرون گرفته تا قطعاتی به بزرگی کامیون. بیشتر ذرات در محدوده چند سانتیمتر تا چند متر است. پهنای این سامانه حلقوی بیش از 60000 کیلومتر است (تقریبا برابر با شعاع کیوان) و ضخامت آن که در بیشینه به صد متر میرسد، تنها چند متر است.
بر پایه مشاهدات زمینی، حلقهها به سه بخش تقسیم می‌شوند که برای سادگی آنها را با حروف A، B و C نشان می‌دهند. پهنای حلقهی درونی C به 17000 میرسد و از ماده‌ی بسیار رقیقی تشکیل شده است. البته درون این حلقه نیز موادی وجود دارد ( که با D نشان می‌دهند) و غباری از ذرات ممکن است تا بالای ابرهای کیوان کشیده شده باشد. حلقه B روشن‌ترین حلقه است. پهنای کلی آن به 26000 کیلومتر میرسد. البته این حلقه به هزاران حلقه باریک تقسیم شده است که تنها به وسیله فضاپیما میتوان آنها را دید. از زمین، این حلقه کم و بیش یکپارچه به نظر میرسد. بین A و B یک فاصله 3000 کیلومتری وجود دارد که به شکاف کاسینی شناخته می‌شود. برخلاف آنچه در گذشته تصور میشد، این شکاف کاملا خالی نیست، کاوشگرهای فضایی ویجر، مقداری ماده و حتی چند حلقه باریک در آن یافته‌اند.
حلقه A نیز به حلقههای کوچک‌تر تقسیم شده است، اما نه به همان وضوح حلقهی B. نزدیک به لبه بیرونی این حلقه، یک شکاف باریک، اما آشکار وجود دارد که آن را شکاف انکه مینامند. به دلیل وجود “قمر شبان” در حدود 800 کیلومتری خارج از این حلقه، لبه بیرونی بسیار تیز است. این قمر، از گسترش مواد حلقه به مدارهای بزرگتر جلوگیری میکند. این احتمال وجود دارد که ظاهر حلقه B ناشی از قمرهای کوچکی در حلقه باشد که هنوز کشف نشده‌اند.
حلقه F که در سال 1979 کشف شد، حدود 3000 کیلومتر خارج از حلقه A قرار دارد. پهنای این حلقه تنها چند صد کیلومتر است. در دو طرف حلقه یک قمر شبان وجود دارد. این شبان‌ها از گسترش حلقه جلوگیری می‌کنند. یک قمر داخلی، زمانی که از کنار یک ذره از حلقه عبور میکند، این ذره را به مدار بزرگتر می‌راند. به همین صورت، قمر دیگر در لبه لبرونی حلقه، ذرات را به داخل میفشارد. نتیجه اینکه حلقه باریک می‌ماند.
خارج از حلقه F، ناحیه‌هایی با مواد بسیار پراکنده وجود دارد، که گاهی آنها را با حلقههای G و E می‌شناسند. این نواحی، صرفا اجتماعی از ذرات ریز است.
در مجموع، جرم حلقهها برابر جرم زحل است. اگر تمام ذرات حلقهها دور هم جمع می‌شدند، یک توپ یخی را به قطر 600 کیلومتر میساختند. کیوان دارای قمرهای متعددی است که تا اواخر سال 2006، 56 عدد از آنها شناسایی شده است.
چگونه کیوان را در آسمان شب ببینیم؟
برای ناظران با چشم غیر مسلح، زحل به عنوان یک نقطه نورانی بسیار درخشان ظاهر می‌شود که چشمک نمی‌زند. اما برای دیدن حلقههای این سیاره به تلسکوپ نیاز دارید.