همنشینی (مقارنه):
مقارنه زمانی است که دو جرم سماوی در طی مدار خود از دید ناظر زمینی نزدیک هم شوند و در کنار هم قرار گیرند. مقارنه ممکن است بین دو سیاره یا بین ماه و سیاره یا بین سیاره و ستاره یا هر جسم سماوی دیگری باشد.
سیاره:
اگر یک جرم سماوی دارای سه ویژگی، 1) کروی باشد، 2)مدارش به دور ستاره باشد، 3) در مدار خود با اجرام دیگر مثل سیارک‌ها شریک نباشد، سیاره خوانده می‌شود.
مقارنۀ سیاره‌های بهرام (مریخ) و هرمز (مشتری):
ناظر زمینی عصر روز 24 مرداد 1403 (ساعت 16:49 به وقت جهانی و 20:19 به وقت تهران) دو سیارﮤ بهرام و هرمز را با جدایی زاویه‌ای 18 دقیقۀ قوسی در کنار هم می‌بیند. رصدگران ایران در این زمان نمی‌توانند مقارنه را مشاهده کنند. ایشان دو سیارﮤ بهرام و هرمز را در سحرگاه 24 و 25 مرداد نزدیک هم مشاهده می‌کنند. جدایی زاویه‌ای این دوسیاره سحرگاه 24 مرداد حدود 25 دقیقۀ قوسی و سحرگاه 25 مرداد حدود 21 دقیقۀ قوسی است. اگر چه همنشینی این دو سیاره معمولا هر 2 تا 3 سال یک‌بار است ولی مورد مشابه (جدایی زوایه‌ای کمتر از نیم درجه) که بتوان هر دو سیاره را در یک میدانِ دیدِ تلسکوپ‌های کوچک مشاهده کرد طولانی‌تر است و تا 11 آذر 1412 باید صبر کرد. از حدود ساعت 1 بامداد در افق شرقی این دو روز دو جرم درخشان در کنار هم دیده می‌شوند. جرم نارنجی سیارﮤ بهرام و جرم روشن‌تر مایل به سفید سیارﮤ هرمز است. اگر با تلسکوپ 50 سانتیمتری واحد فناور رصدگر عمق آسمان این پدیده رصد شود سیارﮤ بهرام با برخی جزئیات و سیارﮤ هرمز را همراه با برخی جزئیات جوی همراه با چهار قمرش دیده می‌شود. تلسکوپ‌های کوچکتر جزئیاتی از سطح بهرام نشان نمی‌دهند ولی می‌توانند چهار قمر مشتری را نشان دهند. واحد فناور رصدگر عمق آسمان با تجیهزات پیشرفتۀ خود با برگزاری برنامه ویژه در که این دو سیارﮤ زیبا در وضعیت مقارنه قرار دارد، شما را به مهمانی زیبایی‌های آسمان فرا می‌خواند. جهت شرکت در برنامه از اینجا ثبت نام کنید.
معرفی سیارات این مقارنه
سیارﮤ بهرام (مریخ)
بهرام در مقایسه با سایر سیارات شباهت بیشتری به زمین دارد. به دلیل رنگ قرمزش، رومیان باستان نام خدای جنگ را بر این سیاره گذاشتند. یک شبانه روز بهرامی، تنها نیم ساعت طولانی‌تر از شبانه روز زمین است. قطر این سیاره در ناحیۀ استوایی آن 6782 کیلومتر و فاصله‌اش تا خورشیدحدود 228 میلیون کیلومتر است.
با تلسکوپ‌های زمینی می‌توان سیارﮤ بهرام را چون قرصی قرمز رنگ با نقاطی تیره و کلاهک قطبی سفید ـ در صورت مساعد بودن شرایط جوی این سیاره (نبود گردو غبار سراسری در سیاره) ـ دید. تلسکوپ‌های کوچک در حد 10 تا 15 سانتیمتری (4 تا 6 اینچ) در زمان مقابلۀ بهرام می‌توانند تا حدودی سطح آن را نشان دهند. تلسکوپ‌های بزرگتر زمان بیشتری این جزئیات را نشان می‌دهند. تلسکوپ بزرگتر از 50 سانتی‌متر(20 اینچ) معمولاً در تمام طول سال می‌تواند کلاهک قطبی را نشان دهد.
کلاهک‌های قطبی این سیاره بیشتر از دی‌اکسید کربن و کمی یخ آب تشکیل شده است. با تغییر فصل، کلاهک‌های قطبی روی بهرام کوچک و بزرگ می‌شوند و این نشان می‌دهد که آن‌ها از یخ درست شده‌اند.
اواخر قرن نوزدهم، یک ستاره شناس ایتالیایی به نام جووانی اسکیا پارلی ادعا کرد که روی بهرام آب راه‌هایی وجود دارد. فشار اندک جو بهرام موجب شده است تا آب به صورت مایع در آن سیاره وجود نداشته باشد زیرا بلافاصله تبخیر می‌گردد اما در گذشته به علت وجود مواد و گازهایی که از آتشفشان‌ها خارج می‌شده جو سیاره غلیظ تر بوده و وجود آب به صورت مایع را امکان پذیر می‌ساخته است آبی که در رودخانه‌ها و جویبارهای فراوان آن جریان داشته و سرانجام به درون شن زارها و بیابان ها فرو می رفته است. این بخش در تلسکوپ تیره‌تر از مناطق دیگر دیده می‌شود. مناطق تیره ارتباطی به پوشش گیاهی ندارد، بلکه دلیل آن غبار سستی است که به وسیلۀ بادهای قوی جابجا می‌شود. باد این غبار را تا ارتفاعات جو بالا برده، رنگ آسمان بهرام را قرمز می‌کند. فضاپیماهای فرود آمده بر بهرام، سطحی سنگ پوش و قرمز رنگ را با تخته سنگ‌های پراکنده، نشان داده‌اند. دلیل عمدﮤ رنگ قرمز، زنگار آهن یا اکسید آهن است.
مدار بهرام به شکل بیضوی است و تفاوت دما در اوج و حضیض به حدود 30 درجه سانتی گراد می‌رسد. این موضوع تاثیر شگرفی بر آب و هوا دارد. گهگاه طوفان‌های عظیمی از غبار را می‌توان در بهرام دید. معمولا این طوفان‌ها در زمان حضیض بهرام آغاز می‌شود. گرم شدن سطح به تغییرات وسیع دمایی منجر شده و بادهای شدیدی را به دنبال دارد. غباری که به وسیله باد به حرکت در آمده است گرمای بیشتری جذب می‌کند و در نهایت، طوفانی از غبار تمام سیاره را می‌پوشاند.
فشار هوای این سیاره تنها 5 تا 8 میلی بار است. علیرغم فرار بخشی از جو بهرام، به نظر نمی‌رسد که در گذشته هم از جو غلیظی برخوردار بوده است. 95 درصد از جو بهرام را کربن دی اکسید تشکیل می‌دهد، تنها 2 درصد به نیتروژن و 0.1 تا 0.4 درصد آن به اکسیژن اختصاص دارد. جو سیاره بسیار خشک است به طوری که اگر تمام رطوبت آن بر روی سطح سیاره جمع شود، ضخامت لایه آب کمتر از 1/0 میلی متر خواهد بود. حتی همین مقدار اندک بخار آب برای آنکه هر از گاهی ابرهای نازک یا مه تشکیل شود کافی است.
هیچ آتشفشان فعالی در بهرام وجود ندارد. دشت‌های شبیه به دریا در بهرام، سنی مشابه ماریا در ماه دارند یعنی حدود سه میلیارد سال. در همان سه میلیارد سال قبل، فعالیت آنتشفشانی در دشت‌ها و نقاط مرتفع متوقف شد.
درون بهرام، به خوبی شناخته شده نیست. احتمالا بهرام یک هستۀ چگال با شعاع تقریبی 1700 کیلومتر دارد به همراه یک گوشتۀ صخره‌ای مذاب که متراکم تر از گوشتۀ زمین است و یک پوسته نازک. ضخامت پوسته در نمیکره جنوبی به 80 کیلومتر می‌رسد ولی در نیمکرﮤ شمالی تنها حدود 35 کیلومتر است.
با همه این احوال و با وجود تمام تفاوتی که میان زمین و بهرام وجود دارد، این سیاره نزدیک‌ترین شرایط زیستی را با کرﮤ زمین داشته و در آینده اقامتگاه موقت و یا دائمی انسان و نیز ایستگاه بین راهی برای مسافرت‌های فضایی خواهد بود.
هرمز (مشتری، برجیس)
فاصله متوسط سیاره از خورشید 778 هزار کیلومتر است و با سرعتی حدود 13 کیلومتر در ثانیه، 12 سال طول می‌کشد تا این ستاره را دور بزند. زمان گردش وضعی آن حدود 10 ساعت است. بنابر این یک سال آن برابر 12 سال زمینی، اما یک شبانه روز آن تنها 10 ساعت به وقت زمین طول می‌کشد.
هرمز بزرگترین سیارﮤ سامانۀ خورشیدی است. قدر آن بین 2- و 5/2- تغییر می‌کند. این سیاره از لحاظ دور بودن از خورشید پنجمین سیارﮤ سامانۀ خورشیدی است.
قلمروی سیاره‌های زمین گون در کمربند سیارکی پایان می‌پذیرد. خارج از آن، سیاره‌های غول ترکیب ابتدایی سحابی خورشید را در خود حفظ کرده‌اند. اولین و بزرگترین این سیاره‌ها هرمز است با جرمی معادل 5/2 برابر مجموع تمام سیاره‌های دیگر یعنی حدود 0.001 جرم خورشید. عمدﮤ این سیاره را هیدروژن و هلیم تشکیل می‌دهد.
حرکت سریع وضعی در هرمز موجب شده است تا ابرها به صورت نوارها یا کمربندهای پهنی در آیند که دو نوار آن‌ها وسیع بوده و یکی در شمال خط استوای سیاره و دیگری در جنوب آن قرار گرفته‌اند. در شمال و جنوب این دو کمربند، نوارهای باریک‌تر دیگری نیز وجود دارند، این وضعیت به هرمز شکل گوئی را داده است که با نوارهای سرخ، قهوه‌ای و سفید رنگ تزئین شده باشد. به دلیل وجود بادهای شدید، کمربندهای ابری در وسط کره به طرف غرب و در بالا و پایین آن به طرف شرق در حال حرکتند. بنابر این دنیای هرمز در حال دگرگونی های سریع دائمی است و ترسیم نقشه ثابتی از سطح آن میسر نیست.
سطح هرمز را اقیانوس‌های هیدروژن مایع پوشانده‌اند که ژرفای آن‌ها در برخی نقاط به 20 هزار کیلومتر می‌رسد.
معروف‌ترین ویژگی هرمز لکه‌ی سرخ بزرگ است، یک تندباد بزرگ با چرخشی در خلاف جهت عقربه‌های ساعت که حدود 4.5 روز یک بار به دور خود می‌چرخد. این لکه را نخستین بار جیووانی کاسینی در سال 1655 کشف کرد. علیرغم گذشت چندین قرن از این لکه، هنوز سن واقعی آن معلوم نیست. پهنای لکه سرخ بزرگ 14000 کیلومتر است و طول آن به 30 تا 40 هزار کیلومتر می رسد. تعدادی لکۀ کوچکتر سفید و قرمز نیز روی هرمز دیده می‌شود اما معمولا عمر آن‌ها از چند سال فراتر نمی‌رود.
هرمز مانند یک جسم صلب رفتار نمی‌کند. دوره تناوب چرخشی ابرها در مناطق قطبی حدود پنج دقیقه طولانی‌تر از استوا است. به دلیل چرخش سریع، هرمز شکلی غیر کروی دارد.
احتمالا یک هسته آهنی نیکلی در مرکز هرمز وجود دارد به نظر می‌رسد جرم هسته چند ده برابر جرم زمین باشد. این هسته را لایه‌ای از هیدروژن فلزی مایع احاطه کرده است که در آن، دما به بیش از 10000 کلوین و فشار به سه میلیون اتمسفر می‌رسد. در این فشار هولناک، هیدروژن به اتم‌های جدا تجزیه می‌شود و این حالتی ناشناخته در محیط های معمولی آزمایشگاهی است. در این حالت غیر معمول، هیدروژن ویژگی های زیادی را از خود بروز می دهد که ویژه فلزات می‌باشد
ترکیب و شرایط جو هرمز را به صورت دقیق به وسیله فضاپیما اندازه گرفته‌اند.
هرمز دو برابر گرمایی را که از خورشید دریافت می‌کند، تابش می‌نماید. این گرما، باقی مانده انرژی آزاد شده در انقباض گرانشی در زمان تشکیل سیاره است. بنابراین هنوز هرمز به تدریج در حال سرد شدن است. همرفت، گرمای درونی را به بیرون منتقل می‌کند. این موضوع جریان‌هایی را در هیدروژن پدید می‌آورد و به تولید میدان مغناطیسی قوی می‌انجامد. دانشمندان معتقدند، متراکم شدن گازها و غبارها، به هنگام تشکیل این غول سیاره، نیروی جاذبه عظیمی پدید آورده که باعث پیدایش فشار و حرارت فوق العاده زیادی در مرکز کره شده است. میزان این دما به حدود 50 هزار درجه سلسیوس می‌رسد که با وجود زیاد بودن برای شروع واکنش‌های هسته‌ای، بسیار کم است. درجه حرارت هسته مرکزی خورشید به حدود ده میلیون درجه سلسیوس می‌رسد و هرمز با وجود بزرگ بودن به علت نداشتن ماده کافی نتوانسته است همچون خورشید به ستارﮤ کوچکی تبدیل شود.
حلقۀ هرمز نیز در سال 1979کشف شد. هالۀ درونی چنبره مانند بین 92000 تا 122500 کیلومتر از مرکز هرمز فاصله دارد و شامل غباری است که از حلقۀ اصلی به سمت سیاره سقوط می‌کند. حلقۀ اصلی از مرز هاله تا حدود 128940 کیلومتری، درست درون مدار قمر ادراستیا کشیده شده است. دو حلقۀ ضعیف بیرونی، طبیعتی نسبتا یکپارچه دارند. حلقۀ درونی‌تر، از مدار ادراستیا شروع و تا مدار آمالتیا در 181000 کیلومتری کشیده شده است. حلقۀ ضعیف‌تر بیرونی تا مدار تبه در 221000 کیلومتری امتداد دارد.
حلقه‌ها و اقمار هرمز درون یک کمربند تابشی شدید، متعلق به میدان مغاطیسی هرمز قرار دارند. مغناطیس سپهر، بسته به شدت باد خورشیدی، سه تا هفت میلیون کیلومتر به سمت خورشید امتداد می‌یابد. در سمت مقابل، مغناطیس سپهر دست کم تا فاصله‌ی 750 میلیون کیلومتری کشیده شده است یعنی تا پشت مدار زحل.
قمرهایی از هرمز را که تا کنون شناخته شده‌اند می‌توان به دو گروه گسترده تقسیم کرد:
قمرهای منظم: شامل قمرهای گالیله‌ای و قمرهای ریزی که داخل مدار آن‌ها قرار دارند.
قمرهای نامنظم: شامل آن هایی که خارج از مدار قمرهای گالیله ای قرار گرفته‌اند.