حرکت های زمین | مطالعات اجتماعی پایه‌ی پنجم دبستان
در این مقاله با حرکت‌های مختلف زمین و پدیده‌های ناشی از آن آشنا خواهیم شد. آیا می‌دانید منظور از حرکت وضعی و انتقالی زمین چست؟ زمین به دور خود می‌چرخد، به چرخش زمین حول خود حرکت وضعی زمین می‌گویند. وقتی زمین به دور خود می‌چرخد، نیمی از کره‌ی زمین رو به خورشید و نیم دیگر پشت به خورشید قرار می‌گیرد. سمت روشن زمین را روز و سمت تاریک را شب می‌گویند.
زمین علاوه بر چرخش به دور خود، حول خورشید نیز گردش می‌کند. به گردش زمین حول خورشید حرکت انتقالی زمین می‌گویند. با گردش زمین به دور خورشید فصل‌ها تشکیل می‌شوند. در کتاب مطالعات اجتماعی پایه‌ی پنجم دبستان، دانش‌آموزان در درس حرکت‌های زمین، با حرکت‌های مختلف زمین و نحوه‌ی تشکیل شب و روز و فصل‌ها بیشتر آشنا می‌شوند.
حرکت‌های زمین
آیا می‌دانید زمین چند نوع حرکت دارد؟ زمین سیاره‌ی کوچک ماست. همه‌ی اجرام آسمانی و سیارات از جمله زمین دارای حرکت هستند. این حرکت‌ها انواع مختلف دارند و منجر به بروز پدیده‌هایی می‌شود. این پدیده‌ها برای ما بسیار مهم هستند. بنابراین لازم است این حرکت‌ها را به خوبی بشناسیم.
چرخش زمین به دور خود | حرکت وضعی
کره‌ی زمین و تمام سیارات سامانه‌ی خورشیدی به دور خود می‌چرخند. به چرخش سیاره به دور خود حرکت وضعی می‌گویند. اگر از قطب شمال و جنوب کره‌ی زمین یک محور فرضی در نظر بگیریم، زمین حول این محور فرضی به دور خود می‌چرخد که به آن محور زمین می‌گویند.
طلوع و غروب خورشید
وقتی زمین به دور خود می‌چرخد نیمی از آن مقابل خورشید و نیم دیگر پشت به خورشید قرار می‌گیرد. سمتی که رو به خورشید قرار دارد روشن است و روز را تجربه می‌کند و سمتی که پشت به خورشید قرار دارد، تاریک است و در شب به سر می‌برد. همزمان با چرخش زمین به دور خود کم‌کم بخش روشن زمین از خورشید فاصله می‌گیرد و می‌چرخد. زمانی که خورشید درست پشت کره‌ی زمین قرار بگیرد، آن قسمت که روشن بود اکنون تاریکی را تجربه می‌کند. و این چرخش همچنان ادامه دارد تا اینکه بخش تاریک مجددا روبه خورشید قرار می‌گیرد و روشن می‌شود.
افق چیست؟
خط افق، کرانه یا مرز خطی است که در همه جهت آسمان را از زمین جدا می‌کند. زمانی که لبه‌ی بالایی قرص خورشید بالای خط افق ظاهر می‌شود می‌گوییم خورشید در حال طلوع کردن است. در این لحظه آسمان رو به روشنی می‌رود. زمانی که لبه‌ی بالایی قرص خورشید زیر خط افق ناپدید می‌شود می‌گوییم خورشید در حال غروب کردن است.
وقتی به آسمان نگاه می‌کنیم ممکن است این طور به نظر برسد که خورشید در آسمان جابه‌جا می‌شود اما در واقع این خورشید نیست که از گوشه‌ای طلوع و در گوشه‌ی دیگر غروب می‌کند. بلکه به خاطر حرکت وضعی زمین است که ما ساعتی از روز خورشید را در آسمان می‌بینیم و ساعتی دیگر خورشید از نظر ما پنهان می‌شود. بنابراین جابه‌جا شدن خورشید در آسمان ناشی از حرکت زمین به دور خودش است. با طلوع خورشید روز و با غروب خورشید شب آغاز می‌شود.
حرکت زمین و تشکیل شب و روز
شب و روز چگونه تشکیل می‌شود؟ همه‌ی سیاره‌های سامانه‌ی خورشیدی دارای چرخش هستند ولی آن‌ها با سرعت‌های متفاوت می‌چرخند. بعضی از سیارات سریع تر و برخی آهسته تر از زمین حول محور خود می‌چرخند. به همین دلیل طول شب و روز در سیاره های مختلف، متفاوت است. هرچه سیاره سریع‌تر بچرخد مدت شبانه‌روز آن کوتاه‌تر و هرچه آهسته‌تر بچرخد مدت شبانه‌روز آن طولانی‌تر خواهد بود.
وقتی کره‌ی زمین یک دور کامل حول محور خود بچرخد می‌گوییم یک شبانه روز گذشته است. حدود ۲۴ ساعت طول می‌کشد که زمین یک دور به دور خود بچرخد. بنابراین یک شبانه‌روز روی کره‌ی زمین 24 ساعت است. کره‌ی زمین پیوسته در حال چرخش است، از این رو شب و روز به طور منظم تشکیل می‌شوند.
گردش زمین به دور خورشید | حرکت انتقالی
کره‌ی زمین و تمام سیارات سامانه‌ی خورشیدی علاوه بر چرخش حول محور خود، به دور خورشید نیز گردش می‌کنند. به گردش سیاره به دور خورشید حرکت انتقالی می‌گویند. مسیری که کره‌ی زمین و سایر سیارات به دور خورشید طی می‌کنند مدار سیاره نام دارد.
حرکت زمین و تشکیل فصل
فصل‌ها چگونه تشکیل می‌شوند؟ آیا می‌دانید ارتباط بین گردش زمین، خورشید و تشکیل فصل‌ها چگونه است؟ همه‌ی سیاره‌های سامانه‌ی خورشیدی همان‌طور که حول محور خود می‌چرخند، دور خورشید نیز گردش می‌کنند. هرچه سیاره به خورشید نزدیکتر باشد زمان کمتری طول می‌کشد تا یک دور به دور خورشید گردش کند. و هرچه سیاره از خورشید دورتر باشد زمان بیشتری طول می‌کشد تا یک دور کامل حول خورشید گردش کند. به همین دلیل سال در سیاره های مختلف، متفاوت است. هرچه سیاره نزدیکتر به خورشید باشد سال در آن کوتاه‌تر و هرچه دورتر باشد سال در آن طولانی‌تر خواهد بود.
در اثر حرکت انتقالی زمین فصل‌ها به وجود می‌آیند. با توجه به اینکه طول سال در سیارات مختلف متفاوت است در نتیجه طول فصل ها هم در آن‌ها متفاوت خواهد بود.
وقتی کره‌ی زمین یک دور کامل حول خورشید گردش کند می‌گوییم یک سال گذشته است. حدود 365 روز طول می‌کشد که زمین یک دور کامل به دور خورشید بگردد. بنابراین یک سال روی کره‌ی زمین 365 روز است. کره‌ی زمین پیوسته در حال گردش به دور خورشید است، از این رو فصل‌ها به طور منظم تشکیل می‌شوند.
چگونه مکان‌ها را روی کره‌ی زمین پیدا کنیم؟
اگر یک کره‌ی جغرافیایی را به دقت نگاه کنید، روی آن خط‌های افقی و عمودی مشاهده خواهید کرد. برای این که بتوانیم هر مکان را روی کره‌ی زمین به طور دقیق پیدا کنیم روی کره‌های جغرافیایی و نقشه‌های زمین یک سری خط‌های فرضی رسم شده است. با استفاده از این خطوط می‌توان مکان دقیق یک مختصه، منطقه، شهر و … را پیدا کرد. همان‌طور که برای یافتن یک مقصد یا مکان به آدرس نیاز داریم، از این خطوط برای پیدا کردن مکان و مختصات یک نقطه از کره‌ی زمین استفاده می‌کنیم.
استوا چیست؟
استوا خطی فرضی و افقی است که کره‌ی زمین را به دو نیمکرهی مساوی تقسیم می‌کند. به نیمکرهی بالایی نیمکرهی شمالی و به نیمکرهی پایینی نیمکرهی جنوبی می‌گویند. فاصله‌ی نقاط از قطب شمال و قطب جنوب تا استوا به یک اندازه است. در استوا خورشید تقریبا عمود به زمین می‌تابد.
مدار چیست؟
روی کره‌ی زمین خط‌های فرضی دیگری داریم که به موازات استوا رسم می‌شوند. به این خط‌های فرضی مدار می‌گویند.
نصف‌النهار چیست؟
نصف‌النهار نیم‌دایره‌ای فرضی و عمودی است که به قطب شمال و قطب جنوب می‌رسد. نصف‌النهار مبدا مهم‌ترین نصف‌النهار است که کره‌ی زمین را به دو نیمکرهی مساوی شرقی و غربی تقسیم می‌کند. نصف‌النهارها همگی با هم برابر هستند. از هر نقطه‌ی روی زمین یک نصف‌النهار می‌گذرد.
دیدگاهتان را بنویسید