ابونصر عراق
ابونصر عراق از خاندان آل عراق و از مشاهیر ریاضی‌دانان و منجمان عصر خود و استاد ابوریحان بیرونی است.
وی در نیمه‌ی دوم سده‌ی چهارم و اوایل سده‌ی پنجم هجری قمری در خوارزم می‌زیست. او در نقاشی مهارت فراوان داشت.
ابونصر عراق از شاهزادگان آل عراق (خوارزمشاهیان) به شمار می‌رفت، به همین دلیل شرایط مناسبی برای تحصیل وی فراهم بود. او توانست در اندک مدتی در نجوم و هندسه به مهارت‌های لازم دست یابد. مطالعه و تحقیق در نجوم و هندسه و هم‌نشینی با دانشمندانی چون بوعلی سینا از فرصت‌هایی بود که ابونصر عراق آن را مغتنم می‌شمرد.
ابونصر عراق با ابوعلی سینا معاصر بود و مدتی با او در دربار مأمونیان می‌زیست، چنان‌که از تاریخ خوارزم اثر محمود بن محمد بن ارسلان برمی‌آید، ابونصر عراق بسیار ثروتمند و صاحب املاک وسیع بوده و در قصر مجللی در یکی از روستاهای نزدیک شهر خوارزم زندگی می‌کرده است. هنگامی که سلطان محمود غزنوی به خوارزم رفت و به قصر او وارد شد، او از سلطان و لشکریانش پذیرایی کرد اما سلطان محمود به بهانه‌ی این‌که در املاک ابونصر عراق مسجدی ساخته نشده بود، او را به سوء اعتقاد متهم کرد.
ابونصر گر چه خود شاهزاده‌ای از نسل خوارزمشاهیان آل عراق بود، اما به عنوان یک دانشمند در کنار سایر عالمان نظیر ابوعلی سینا در دربار خوارزمشاهیان مأمونی رفت و آمد داشت.
ابونصر عراق در جرجانیه و کاث که هر دو از پایتخت‌های خوارزمشاهیان بوده‌اند، به تدریس ریاضیات، نجوم و هندسه می‌پرداخت و بزرگانی چون ابوریحان بیرونی در مکتب درس وی حاضر می‌شد.
وی دوازده رساله‌ی ریاضی و نجومی به نام شاگرد خود ابوریحان بیرونی نوشته و بیرونی بارها در آثار خود از ابونصر عراق نام برده و مطالبی از آثار ریاضی او را نقل کرده است. ابوریحان حتی در کتاب علم الهیئه او را مولای برگزیده خود نامیده است. سال‌ها بعد خواجه نصیرالدین طوسی نیز در کتاب خود تحت عنوان کشف القناع عن اسرار شکل القطاع برخی از استدلال‌های ابونصر عراق را در مورد شکل مغنی نقل و بیان نموده و به طور غیر مستقیم خود را وامدار او دانسته است.
ابونصر عراق از مشیربان و دوستان ابوعلی سینا بود. وی با شاگرد خود ابوریحان بیرونی و ابوالخیر حسین بن بابا الخماری پزشک نیز معاصر وهم صحبتی داشت و نیز از ابوالوفای بوزجانی به نیکی یاد می‌کرده است.
ابونصر عراق، بنا به نوشته ابوریحان بیرونی، در میان کسانی که مدعی کشف «شکل مغنی» (قضیه‌ی سینوس‌ها در مثلث کروی و مسطح) بوده‌اند، نظیر ابوالوفای بوزجانی و ابومحمود خجندی، حق تقدم دارد. چنان‌که بیرونی نوشته است، ابونصر عراق در استخراج برهان‌های قضایای ریاضی بسیار قوی، دور‌اندیش و تیزهوش بود.
ابونصر عراق بسیاری از آثار خود را به خواهش شاگرد خود ابوریحان بیرونی و در پاسخ سؤالات علمی او تألیف نموده است.
سلطان محمود غزنوی به سال 408 ه.ق، در جرجانیه، ابونصر عراق را به اتهام سوء اعتقاد به دار آویخت.
منابع:
1. ابوالقاسم قربانی، زندگینامه ریاضی‌دانان دوره اسلامی، چاپ دوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1375
دیدگاهتان را بنویسید