صورت فلکی دب اکبر

شاید شناخته‌ترین و پر داستان‌ترین صورت فلکی آسمان، دب اکبر یا خرس بزرگ (Ursa Major) محسوب گردد. پنج ستاره‌ی کاسه‌ی ملاقه‌ی این صورت فلکی با یکدیگر در ارتباط هستند و در یک جهت و با یک سرعت در فضا حرکت می کنند.
شکل و وضعیت این صورت فلکی هر صد هزار سال یک بار تغییر می‌کند و آن به این دلیل است که وضعیت دو ستاره‌ی انتهایی دسته‌ی ملاقه که عناق و قائد نام دارند نسبت به پنج ستاره‌ی دیگر عوض می‌شود.

علت نامگذاری دب اکبر

خرس بزرگ در اواخر فروردین ماه به بهترین وضعیت رصدی می رسد. این صورت فلکی یکی از بزرگ‌ترین صورت‌های فلکی است و شکل آن در اسناد قدیمی ستاره شناسی به صورت یک خرس بزرگ ترسیم شده است.
هفت ستاره‌ی پرنور آن که در میان مردم شناخته شده است به شکل یک ملاقه یا آب گردان بزرگ است و در قسمت پشت و دم خرس بزرگ قرار دارد. این هفت ستاره با نام هفت برادران نیز در میان مردم شناخته می شود.

امتداد دو ستاره‌ی جلویی و پرنور با نام های دبه و مراق به ستاره‌ی قطبی می رسد. ستاره‌ی دوم از سمت دسته‌ی ملاقه نیز عناق نام دارد و دارای یک همدم نزدیک با نام سها می‌باشد. از زمانهای قدیم دیده شدن این ستاره همدم معیاری برای وضعیت دید افراد بوده است.

کهکشان های دب اکبر

صورت فلکی خرس بزرگ در بردارنده‌ی کهکشان‌های بسیاری است. در فاصله‌ی 12 میلیون سال نوری از ما کهکشان مارپیچی M81 با قدر 7 قرار گرفته است که با دوربین‌های کوچک به شکل بیضوی و به رنگ شیری سفید دیده می‌شود. M82 کهکشانی مارپیچی با قدر 8 است که ظاهراً انفجاری غول‌آسا در مرکز آن در شرف انجام است. این کهکشان را می‌توان با دوربین‌های دو چشمی مشاهده نمود اما نسبت به M81 کوچک‌تر و دارای فقط 25 درصد از درخشندگی M81 است. کهکشان مارپیچی M101 نیز با قدر 8 در این صورت فلکی قرار دارد.

شیء جالب توجه دیگر در دب اکبر سحابی جغد است. این سحابی ابر بزرگ و کروی است که به M97 یا NGC3587 معروف است.

افسانه های نامگذاری دب اکبر

در یونان و بابل قدیم ، همچنین در هندوستان و آمریكای شمالی ، مردم در مشهورترین صورت  فلكی، كه ما ستارگان اصلی آن را اغلب ارابه‌ی بزرگ می نامیم، تصویر خرسی نر یا ماده را می دیدند .

معروف ترین افسانه یونانی خرس ها، كه به گونه های مختلفی روایت می شود، افسانه زئوس و كالیستوی زیباست. پدر خدایان، زئوس، عاشق این دختر زیبا شده بود، كه البته این امر پیامدهایی را در بر داشت.

كالیستو از زئوس پسری به نام  آركاس به دنیا آورد كه بعدها شكارچی ممتازی شد. چون  هرا، همسر زئوس ، از داستان عشق و عاشقی آن دو خبردار شد، بسیار خشمگین شد و كالیستو را به صورت خرس ماده دید و می خواست آن را شكار كند . او خبر نداشت كه این خرس در واقع مادر خود اوست .

زئوس در آخرین لحظه موفق شد تیر آركاس را از مسیرش منحرف كند . او برای این كه در آینده از كالیستو محافظت كند، آركاس را به خرس نر جوانی تبدیل كرد و مادر و پسرش را به آسمان به شكل صورت‌های دب اكبر و دب اصغر به آسمان انتقال داد .

بر اساس افسانه ای دیگر ، می گویند خود كالیستو را به شكل خرس ماده ای، و پسر كالیستو یعنی آركاس، در این افسانه، صورت فلكی محافظ خرس یا عوا شمرده می شود .
از آن جایی كه صورت فلكی دب اكبر هرگز غروب نمی كند ، مردم بر این باور بودند كه خدایان ممنوع كرده اند كه خرس ماده، در اقیانوس، یعنی در جایی كه او هرگز غرق نمی شود، شنا كند .

رومیان قدیم در ستارهای نورانی دب اكبر، هفت گاومیش كشنده گاو را می دیدند ،كه گاو چران، یعنی صورت فلکی عوا آنها را تعقیب می‌كند .

به هر حال، رومیان صورت فلكی عوا را قبل از هر چیز، شبانی می دانستند كه خیش یا گاوآهنی را كه توسط گاومیش ها كشیده می شد، اختراع كرده بود. به این ترتیب این صورت فلكی نمودار سیر تكاملی زندگی بشر از زندگی كوچ نشینی به جامعه‌ی ساكن در یك منطقه نیز به حساب می آید.

در انگلستان قدیم مردم در نورانی ترین ستارگان دب اكبر، ارابه‌ی شاه آرتو ( King Arthur : قهرمان افسانه ای انگلستان كه می گویند شاه بریتانیایی ها در قرن ششم میلادی بوده است) را می دیدند . این صورت فلكی را مردم انگلستان ” ارابه‌ی چارلز ” نیز می خواندند و به این صورت چارلز كبیر ( Charles the great : شارلمان ، معروف به چارلز كبیر ، چارلز اول پادشاه فرانسه و انگلستان در سال های 768 تا 814 میلادی) را به خاطر می آوردند.
به این ترتیب بود كه صورت فلكی  ارابه‌ی بزرگ به طریق مختلف و به آرامی در تاریخ اقوام گوناگون شكل گرفت و خلق شد .

اقوام زیادی نیز در این صورت فلكی نقش خیش یا گاوآهنی را می دیدند، كه یك كشاوز، مثلا صورت فلكی عوا آن را دنبال می كرد. آمریكایی ها دب اكبر را ملاقه‌ی بزرگ (Big Dipper ) نیز می خوانند.