سیارات

به جسمی فضایی با جرم بسیار زياد گفته مي‌شود كه گرد يك ستاره یا بازمانده‌ی ستاره در گردش باشد و خود نیز ستاره نباشد. این تعریفی بوده است که برای یک جرم فضایی با نام سیاره به کار می رفت.
در دوم شهریور ماه 1385 اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی سیاره تعریفی نوین از سیاره را ارائه کرد.

در سامانه خورشیدی به جرمی که:

1.  در مدار مستقل به دور خورشید در حرکت باشد.
2.  آن قدر جرم داشته باشد که گرانش خودش بر نیروهای پیوستگی جسم صلب آن غلبه کند .یعنی در تعادل هیدرواستاتیک باشد و شکلش نیز تقریباً مدور باشد.
3.  توانسته باشد که مدار خود را از اجرام اضافه بزداید.

جرمی که تنها سازگار با دو شرط اول باشد سیاره کوتوله تعریف شده‌است.
سیاره از ستاره کوچک‌تر است و از خود نوری نمي‌تاباند. بخاطر بزرگی سياره‌ها، نيروی گرانش (جاذبه) شكل آنها را به صورت كروی درآورده است. به اجرامی كه گرد خود سیاره‌ها می‌گردند سیاره نمي گويند بلكه آن دسته از اجرام، قمر نام دارند.

پيش از دهه هفتاد تنها ۹ سیاره (و همگی در سامانه خورشیدی ما) شناخته شده بودند، ولی امروزه (در سال 1385) تعداد ۱۳۰ سیاره شناسایی شده است. همه سیاره‌های تازه‌یافت شده در بيرون از منظومه خورشیدی ما قرار دارند، از اينرو گاه به آنها برون‌سیاره نیز گفته می‌شود. سیاره‌ها مقدار كمی انرژی از طريق همجوشی توليد مي‌كنند، برخي هم هيچ انرژی‌ای توليد نمي كنند. کره زمین نيز يك سیاره است.
واژه سیِاره در فارسی از عربی (به معنی «راه‌پیما») گرفته شده که ترجمه دقیقی است برای واژه πλανήτης (پلانِتِس) یونانی. در عربی به سیاره «کوکب» می‌گویند.

سیارات سامانه خورشیدی به دو دسته سیارات زمین گون یا صخره ای یا خاکی (تیر ، ناهید ، زمین ، بهرام) و سیارات گازی یا هرمزگون و غولهای گازی (هرمز ، کیوان ، اورانوس ، نپتون) تقسیم می شوند.
همچنین این سیارات به دو دسته ی داخلی و خارجی تقسيم مي‌شوند:
سيارات داخلي: كه نزديك به خورشيد مي‌گردند عبارتند از تير، ناهيد، زمين و بهرام. آنها نسبتاً كوچكند و بيشتر تركيبشان از سنگ است به آنها زمين گون هم مي‌گويند. اين سيارات تعداد كمي ماه دارند يا اصلاً ماه ندارند. زمين بزرگ ترين سياره در اين دسته است. بقيه سيارات شبه زمين از 38 تا 95 درصد قطر زمين و 5/5 تا 85 درصد جرم زمين را دارند.
سيارات خارجي تر: شامل هرمز، کيوان، اورانوس و نپتون هستند. آنها غول‌هاي گازي يا سيارات هرمز گون ناميده مي‌شوند. جو آنها گازي ست و سطح خاكي ندارند. همه چهار سياره اصولاً از هيدروژن و هليوم ساخته شده اند. مقادير كمتري از عناصر آمونياك و متان در جو آنها وجود دارد. آنها از 9/3 برابر تا 2/11 برابر قطر زمين و از 15 برابر تا 318 برابر جرم زمين را دارند. اين دسته از سيارات تعداد زيادي ماه دارند.

مشاهده سيارات

مردم شش سياره از سيارات داخل سامانه‌ي خورشیدي را از هزاران سال پيش مي‌شناختند. چون اين سيارات بدون تلسكوپ هم از زمين  قابل ديدن هستند. دو سياره ديگر يعني اورانوس و نپتون با تلسکوپ كشف شدند.

چرا سياره‌ها ثابت به نظر مي‌رسند و ستاره‌ها چشمك مي‌زنند؟
وقتي از زمين به ستاره‌ها و سياره‌ها  نگاه مي‌كنيم متوجه مي‌شويم كه در زمينه پايداري نورشان با هم متفاوتند. سياره‌ها با نور ثابتي مي‌درخشند در حالي كه به نظر مي‌رسد كه  ستاره‌ها چشمك مي‌زنند.

چشمك زدن ستاره‌ها به خاطر حركت لايه‌هاي هوايي است كه دور زمين را احاطه كرده اند. ستاره‌ها آن قدر از زمين دورند كه حتي وقتي كه با تلسكوپ به آنها نگاه مي‌كنيم فقط نقاط روشني از نور در آسمان به نظر مي‌رسند. جو زمين نور ستاره‌اي را كه از ميان آن عبور مي‌كند خم مي‌كند. هنگامي كه مناطقي از جو حركت مي‌كنند نقاط نور مي‌رقصند و در درخشندگيشان تغيير ايجاد مي‌شود.

سياراتي كه خيلي به ما نزديكند از ميان تلسكوپ به شكل صفحات تخت گرد (ديسك) ريز به نظر مي‌رسند. جو، نوري را كه  از نقاط مختلف روي صفحه تخت سياره مي‌آيد پراكنده مي‌كند. اما هميشه نور كافي از تعدادي از نقاط درخشان روي ديسك به زمين مي‌رسد كه باعث مي‌شود سياره ظاهر ثابتي داشته باشد.

روز سیارات

سيارات با نسبت‌هاي زماني مختلف دور خودشان مي‌چرخند. يك روز چنين تعريف شده كه چقدر طول مي‌كشد تا سیاره  يك بار دور خودش بچرخد. هرمز و کيوان خيلي سريع‌تر از يك روز زميني مي‌چرخند. يعني حدود ده ساعت طول مي‌كشد تا يك بار دور خودشان بچرخند. ناهيد خيلي آهسته‌تر مي‌چرخد. حدود 243 روز زميني طول مي‌كشد تا ناهيد يك بار دور خودش بچرخد.

واحد اندازه گيري فاصله بین سیارات

ستاره‌شناسان فاصله‌ها بین سیارات را با واحدهاي نجومي اندازه گيري مي‌كنند. يك واحد نجومي فاصله متوسط بين زمين و خورشيد است. كه حدود 149.6 ميليون كيلومتر است. سياره‌هاي داخلي مدارهايي دارند كه شعاع آن 0.4، 0.7، 1 و 1.5 واحد نجومی است. مدارهاي غول‌هاي گازي يا سياره‌هاي خارجي تر به بزرگي 5، 10 ، 20 و 30 واحد نجومي يا AU است.
به خاطر فاصله‌هاي متفاوت از خورشيد، دما و شكل سطح سياره‌ها و شرايط ديگر سياره‌ها با هم بسيار متفاوتند.